Η ΑΡΕΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ
Η τηλεόραση, όλα τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο μάς καθηλώνουν ολημερίς και ασκούν μια τεράστια επιρροή θετική, αλλά και διαβρωτική συνάμα! Επηρεαζόμαστε όλοι μας, αλλά κυρίως η νεολαία μας στην παγίωση της λογικής του νικητή των εντυπώσεων! Όχι της λογικής κριτικής σκέψης που είναι πιο κοντά στην πραγματική αλήθεια. Τα περίφημα debates συνιστούν την απόλυτη επιβεβαίωση, καθόσον δεν προκύπτει σχεδόν καμία αληθινή πληροφορία, παρά ένα καταιγιστικό, συνήθως, υβρεολόγιο και «χτυπήματα κάτω από τη μέση», απλά για να προκληθεί εντύπωση του πιο «δυναμικού» και όχι να αναδειχθεί ο πιο κατάλληλος να αντιμετωπίσει τα πραγματικά προβλήματα! «ποιος κέρδισε;», «ποιος έχασε;» καταλήγει το τελικό συμπέρασμα! Μια κουλτούρα που μας οδηγεί στον ατομικισμό, τον εγωισμό και απανθρωπισμό. Παραβλέπεται η αξία των διαλογικών σχέσεων, επάνω στην οποία χτίζεται όλη η αρμονική συνύπαρξη των πάντων. Η αρετή του δημιουργικού διαλόγου είναι ουσιαστικά άγνωστη!
Για τα καυτά προβλήματα της πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας συνηθίζεται μια συζήτηση σε μορφή διαλόγου (πάνελ). Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο κάθε συνομιλητής προσπαθεί να προβάλει τις θέσεις-απόψεις του και προπαντός προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις. Τελικά, δεν αναπτύσσονται κατάλληλες συνθήκες για ανάπτυξη διαλογικής δημιουργικότητας.
Το βασικότερο πρόβλημα της ζωής μας είναι η αβεβαιότητα. Είμαστε αναγκασμένοι, όμως, να ζήσουμε με τις αβεβαιότητες και αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργικότητα. Η λογική-γραμμική συλλογιστική έχουν πάντα τη θέση τους, αλλά η δημιουργικότητα που αναδύεται από μια ασάφεια μάς δείχνει ότι η πραγματική ζωή χρειάζεται κάτι παραπάνω. Αυτό το γνωρίζουν ανέκαθεν οι δημιουργικοί καλλιτέχνες και οι ποιητές. Χρειάζεται μια αισθητική διαίσθηση για το τι είναι αρμονικό; ποιο θα αναπτυχθεί; και ποιο θα πεθάνει;
Οφείλουμε και μπορούμε να γίνουμε συνεργάτες με την αβεβαιότητα, είτε ως άτομα είτε ως σύνολα. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργικότητα είναι ένα «δώρο», που το έχουν λίγοι. Τη θεωρούν μια απόκλιση από το φυσιολογικό. Αυτό είναι ένας μύθος, όπως και το ότι η δημιουργικότητα ανήκει σε όσους ανήκουν στις καλές τέχνες που παράγουν κάτι καινούργιο. Η δημιουργικότητα βρίσκεται σε κάθε βήμα της ζωής μας, γιατί έχει την έννοια της υπέρβασης των όσων γνωρίζουμε, της κατάκτησης και μιας ευρύτερης «αλήθειας» των πραγμάτων. Οι αγκυλωμένες βεβαιότητες, οδηγούν το μυαλό μας σχεδόν πάντοτε σε παραμορφώσεις και λανθασμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Γιατί η αλήθεια δεν είναι στατική, δεν είναι μια άποψη, αλλά είναι ένα πλέγμα σχέσεων που μας φέρνουν κοντά ή όχι με τα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι ακριβώς το έργο κάθε τέχνης, η διαφορετικότητα.
Η μεγαλύτερη χρήση της ανθρώπινης δημιουργικής διανόησης δεν γίνεται στην Τέχνη, αλλά στις καθημερινές αυθόρμητες πράξεις, με τις οποίες διατηρούμε την κοινωνία μας σε συνοχή. Η δημιουργικότητα πολλές φορές καταλήγει σε κάτι καινούργιο και μοναδικό. Μια αίσθηση φρεσκάδας φαίνεται να είναι το μόνιμο χαρακτηριστικό της δημιουργικότητας, καθόσον μπαίνουμε στην πραγματική «τυρβώδη ροή» της ζωής, αντιλαμβανόμαστε ότι στην ουσία όλα είναι πάντα νέα.
Παρατηρούμε βαθμίδες συν-εργασίας των ατόμων που αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς τον σκοπό και τη μέθοδο. Τον ανταγωνισμό με αποτελέσματα πιο εμφανή , αλλά, συνήθως, καταστροφικά για τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, λόγω μη τήρησης των ορίων ηθικής συμπεριφοράς. Ο συναγωνισμός, με αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια για την οποία ο Αριστοτέλης είπε: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί». Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται, κυρίως, σε έναν υγιή συναγωνισμό και στην ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό. Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Από τον δημιουργικό και γόνιμο διάλογο, που συνιστά μια κρίσιμη φάση δημιουργικότητας.
Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων «πέρα δώθε», δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης (πιγκ πονγκ). Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων, συγκλίσεων και λύσεων. Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις» (κόκκινες γραμμές), που δύσκολα μπορεί να τελεσφορήσουν ως έχουν. Σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά να παραμείνουν για λίγο στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης μέσω διαλογικής δημιουργικότητας. Με περισσότερες και ποικιλότερες απόψεις δημιουργείται κλίμα συναίνεσης, κατανόησης για σύνθεση και σύγκλιση , οπότε αναδύεται η πιο λυσιτελής απόφανση. Το ευτυχέστερο αποτέλεσμα εκδηλώνεται ξαφνικά, όταν η κοινή ειλικρίνεια επικρατήσει και αναγνωριστεί η πιο αρμοστή λύση. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η συνομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Τότε, λέμε, επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια». Μια φάση κρισιμότητας που δεν πρέπει να ξεπεράσει τα όρια ευπρέπειας και ειλικρίνειας. Μια πολύτιμη φάση, που αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργικής τέχνης. Ο δημιουργικός διάλογος είναι τέχνη, όπως η στρατηγική και η πολιτική. Μια γόνιμη διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης, που καταλήγει σε υλοποιήσιμο αποτέλεσμα. Συνιστά κρίση για λήψη απόφασης.
Τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις που οδηγούν σε λύσεις, που σχεδόν καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει. Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας. Συνήθως οι συνθήκες δημιουργικού διαλόγου αιφνιδιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές λύσεις. Οι συνομιλητές θεωρούν τον εαυτό τους «νικητή» (win win), γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο κοινό αποτέλεσμα. Δεν έχουμε, τότε, έναν απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από την ήττα, ακόμη και ως έντιμος, γιατί όλοι αισθάνονται ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους.
Απόλυτοι κανόνες γόνιμου δημιουργικού διαλόγου δεν μπορούν να καθοριστούν παρά μόνον βασικές αρχές, καθόσον κάθε συζήτηση, ως ζωντανή εξέλιξη, θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο αντικείμενο που εξετάζεται, αλλά και στις ποιότητες και δυνατότητες των συνομιλητών.
Η ομάδα εργασίας για να αποδώσει το θετικότερο αποτέλεσμα οφείλει:
• Να εργάζεται μέσα σε σχετικά ανοιχτό και ελεύθερο ορίζοντα ενδιαφέροντος(πχ Πατρίδα) και όχι ως μια κλειστή οστεοποιημένη ομάδα εναντίον άλλων ομάδων.
• Τα μέλη πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα στη διατύπωση απόψεων μέσα σε πνεύμα αλληλοκατανόησης, χωρίς εμμονές, εγγράμματα, δοξασίες και δογματικές πεποιθήσεις.
• Η ομάδα εργασίας στον χρόνο επεξεργασίας του συγκεκριμένου θέματος θα πρέπει να συνιστά οντότητα, ήτοι υποκείμενο- πρόσωπο, ώστε να αναδυθούν νέες λύσεις.
Ο βασικός κρίκος συνοχής της Κοινωνίας είναι η σχέση ισοτιμίας «πρόσωπο» με «πρόσωπο» που εξαρτάται από βασικές κοινώς αξίες:
• Η αυθεντικότητα (ειλικρίνεια). Οι προσωπικές «αλήθειες» συνήθως αποκλίνουν. Κανένας δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Η κοινή επιθυμία για την αλήθεια επιζητά μετριοφροσύνη.
• Η υπευθυνότητα, το βασικό στοιχείο ηθικής στάσεως έναντι ενός κοινού σκοπού.
• Η καλή διάθεση ( ευγένεια), είναι στοιχείο γόνιμου κλίματος για αρμονία.
• Η πίστη στο κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας.
Όταν οι τέσσερις παραπάνω προϋποθέσεις, που αντανακλούν αντίστοιχα στις θεμελιώδεις αξίες (αλήθεια, αγαθό, κάλλος και ιερότητα) συντρέξουν αρμονικά, τότε η ανθρώπινη ψυχή συγκινείται, ερωτεύεται, ούτως ειπείν, τον υπέρτερο σκοπό και καθίσταται ευεπίφορη. Φωτίζεται από την αληθινή ειλικρίνεια. Προσανατολίζεται στο γενικότερο αγαθό χαρακτήρα του σκοπού. Ευφραίνεται από την ωραιότητα της καλής διάθεσης. Πληρούνται, τότε, οι βασικές προϋποθέσεις του σεβασμού της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας των μελών, οπότε ξανοίγεται ο ελεύθερος χώρος προσωπικής ευθύνης και αφομοίωσης κοινών αξιών. Η ηθική συνείδηση καθίσταται αξιογόνος και αναδύονται νέες ευαίσθητες αξίες: η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη, η φιλότητα.
Ο δημιουργικός διάλογος συνιστά αρετή και απαιτεί δύναμη ψυχική που αποκτάται με την δια βίου άσκηση. Δημιουργεί, όμως, τον ισχυρότερο δεσμό προσώπων, γι’ αυτό αποτελεί τη λυδία λίθο για κάθε ανθρώπινη σχέση, οιασδήποτε εύρυθμης δομής. Οικογένεια, Κοινωνία και Πατρίδα.
Δημήτρης Κ. Μπάκας
Οκτώβριος 2020
*Ο Δημήτρης Κ. Μπάκας είναι Αντιστράτηγος εα Επίτ. Διοικητής ΣΔΑ, Διπλωματούχος Πολ. Μηχ. Ε.Μ.Π., Πτυχιούχος Νομικής Παν. Αθηνών, MSc RCDS LONDON, ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΙΒΩΤΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΠΙΤ. ΠΡΟΕΔΡΟΣ 'ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ΑΕ', www.xrysitomi.gr, dbakas@xrysitomi.gr 210-6131174
