Ματαρόα. Το ταξίδι συνεχίζεται...
Ελλάδα, Ντοκιμαντέρ, 2019. Διάρκεια: 84΄. Σενάριο-Σκηνοθεσία: Ανδρέας Σιαδήμας. Διεύθυνση φωτογραφίας: Παναγιώτης Βούζας, Ανδρέας Σιαδήμας. Μοντάζ: Κώστας Χριστοφορίδης. Ήχος: Κλεάνθης Μανωλάρας, Ανδρέας Σιαδήμας. Μουσική: Ελένη Καλλιμοπούλου
Το ντοκιμαντέρ «Ματαρόα. Το Ταξίδι Συνεχίζεται…» στην επόμενη ζωντανή προβολή του Cine Δράση, στο ΤΥΠΕΤ, την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου, στις 8:15’μμ. Μαζί μας ο σκηνοθέτης του φιλμ Ανδρέας Σιαδήμας.
Τον Δεκέμβριο του 1945, 150 Έλληνες φοιτητές επιβιβάζονται στο πλοίο «Ματαρόα» με τελικό προορισμό το Παρίσι. Η δραματική τους έξοδος από τη φλεγόμενη Ελλάδα, που έμπαινε στη δίνη του Εμφυλίου, έμελλε να σημαδέψει με ανεξίτηλο τρόπο τις πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις της μεταπολεμικής Ευρώπης. Το ντοκιμαντέρ του Ανδρέα Σιαδήμα συγκεντρώνει πληθώρα ιστορικών τεκμηρίων για την πορεία των επιβατών του «Ματαρόα», στην πλειονότητά τους υποτρόφων της γαλλικής κυβέρνησης, που μπόρεσαν να διαφύγουν, με πρωτοβουλία του τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών Οκτάβιου Μερλιέ και να βρουν καταφύγιο στην Ευρώπη. Ανάμεσά τους μερικοί από τους πιο αναγνωρισμένους Έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες όπως οι Κώστας Αξελός, Εμμανουήλ Κριαράς, Κορνήλιος Καστοριάδης, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Νικόλας Σβορώνος, Μάτση Χατζηλαζάρου, Νέλλη Ανδρικοπούλου, Μάνος Ζαχαρίας, Ελένη Θωμοπούλου, Μέμος Μακρής και άλλοι.
Το δρομολόγιο σωτηρίας του θρυλικού «Ματαρόα», από τον Πειραιά στον Τάραντα, με τελικό προορισμό το Παρίσι, επιστρέφει. Η ταινία πραγματεύεται τις ιστορίες, τις μνήμες και το μύθο γύρω από το «Ματαρόα», που χαρακτηρίστηκε «το πλοίο της μεγάλης φυγής». Ακολουθεί την πορεία όσων επιβιβάστηκαν σε αυτό προς την ελευθερία και τη δημιουργία. «Ματαρόα: Μαγική λέξη. Δεν λέει και κάτι πολύ συγκεκριμένο, αλλά, όπως όλοι οι μεγάλοι μύθοι, διαθέτει μία φοβερή λέξη», αναφέρει στην ταινία ο καθηγητής αρχιτεκτονικής Παναγιώτης Τουρνικιώτης. Ενώ ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, ένας από τους πιο διάσημους επιβάτες του πλοίου σημείωνε: «Το ταξίδι του Ματαρόα είναι ένα ιστορικό γεγονός στην πορεία της σύγχρονης Ελλάδας που κάποτε θα έπρεπε να γραφτεί».
Ματαρόα: μια λέξη που και η ίδια, όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης Ανδρέας Σιαδήμας, «ταξιδεύει ως έννοια και διατηρεί μέχρι σήμερα την αμφισημία της, παίρνοντας διαφορετικές ερμηνείες σε διαφορετικές συνθήκες. Αυτό το ανοιχτό πλαίσιο σκέψης που συμβολίζει το Ματαρόα θέλησα να αποτυπώσω στην ταινία μου. Για αυτό και ο υπότιτλος του ντοκιμαντέρ: Το ταξίδι συνεχίζεται». Και συνεχίζει: «Μου φάνηκε αρχικά περίεργο ότι τα παιδιά των υποτρόφων γνώριζαν πολύ λίγα πράγματα για το «Ματαρόα», καθώς οι γονείς τους απέφευγαν να αναφερθούν σ’ αυτό, εγκαταλείποντάς το ως τραυματική μνήμη. Όλοι τους εξάλλου είχαν ένα δύσκολο παρελθόν, που δεν ήθελαν να θυμούνται. Ήταν η Ελλάδα που ήθελαν να αφήσουν πίσω τους για να ξεκινήσουν μια καινούρια ζωή, μακριά από πολιτικά πάθη».
Το «Ματαρόα» του Ανδρέα Σιαδήμα διασώζει πολύτιμες προφορικές μαρτυρίες των επιβατών του πλοίου, πολλοί από τους οποίους έφυγαν από τη ζωή. Φέρνει στο φως ιστορίες και μνήμες από το ιστορικό τους ταξίδι. Παρακολουθεί την επεισοδιακή έξοδο τους από τη φλεγόμενη Ελλάδα της δεκαετίας του ’40 και όσα ακολούθησαν που 70 χρόνια μετά εξακολουθούν να εμπνέουν. Ωστόσο, το φιλμ δεν αρκείται στην ιστορική τεκμηρίωση. Αναψηλαφεί το ίδιο το γεγονός και τους μύθους που χτίστηκαν γύρω από αυτό διαχρονικά και αναζητεί τους τρόπους που διατρέχουν και εμπνέουν τις επόμενες γενιές. Το πως η λήθη για την πατρίδα που κάποιοι άφησαν πίσω τους γίνεται μνήμη που επανέρχεται σε νέες και διαφορετικές εκφάνσεις του σύγχρονου πολιτισμού: στο θέατρο, το κόμιξ, τη μουσική, τη λογοτεχνία, την ποίηση, την αρχιτεκτονική, τις εικαστικές τέχνες.
«Εκείνο που ξεκίνησε αρχικά ως ιστορικό ντοκιμαντέρ κατέληξε να γίνει μια ανοιχτή ταινία με προεκτάσεις στο σήμερα για το πώς η ιστορία του Ματαρόα επιστρέφει σε μια εποχή κρίσης, με έντονο κύμα μετανάστευσης, και με ποια χαρακτηριστικά», λέει ο σκηνοθέτης. Και προτρέπει τους θεατές να δουν το ντοκιμαντέρ του με αυτό το σκεπτικό, αφού «δεν φτάνει να βρούμε τους παραλληλισμούς με το σήμερα, αλλά να εμβαθύνουμε στα αίτια που δημιουργούν παρόμοιες συνθήκες φυγής».
