Δημήτρης Κ. Μπάκας: Η ΑΝΔΡΑΓΩΓΙΚΗ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ.

Προοίμιο

« Η ανάγκη κρατεί πάντων» μάς το επιβεβαίωσε ο Θαλής. Οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι «ουδείς μείζων ανάγκης ισχύει νόμος» και μάλιστα «ανάγκα και οι Θεοί πείθονται». Και είχαν απόλυτο δίκαιο. Εμείς, όμως, οι νεοέλληνες μάλλον το αγνοούμε. Μας φταίνε όλοι και όλα. Ο καθένας μας έχει την απόλυτη πεποίθηση ότι δικαιούμαστε όλα τα αγαθά, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Όμως «τα αγαθά κόποις κτώνται». Τα αίτια κατά πάσα πιθανότητα είναι βαθύτερα. Θα προσπαθήσουμε να τα προσεγγίσουμε.

        Εισαγωγή

Η ασύλληπτη μονομερής τεχνολογική ανάπτυξη με επιδίωξη υλικού πλούτου και κέρδους, που επέφερε το αντίστοιχο κατακόρυφο ενδιαφέρον για τις θετικές επιστήμες σε βάρος των ανθρωπιστικών, δημιούργησε έναν ασφυκτικό κλοιό στον ίδιο τον άνθρωπο. Εκτιμάται ως απόλυτα απαραίτητη μια στροφή προς τις κλασσικές αξίες της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή προς μια πολύτροπη μάθηση που να έχει ως επίκεντρο την ανθρωπινότητα των μελών της Κοινωνίας μας. Προς μια ολιστική παιδεία, που θα αποβλέπει στη μόρφωση προσώπων και όχι μόνο πελατών και οπαδών. Προς μια αγωγή που έχει βασική της προϋπόθεση το να πιστεύεται ως αξία και από τους ενήλικες. Φαίνεται όμως ότι εμείς οι μεγαλύτεροι δεν έχομε συνείδηση αυτής της αδήριτης ανάγκης. Ζούμε σε μια αυταπάτη ασύμμετρων αξιώσεων ως προς τις δυνατότητές μας, που μας σπρώχνει σε μια πλάνη στα όρια της ηθικής υποκρισίας. Δεν προετοιμαζόμαστε και ούτε τα παιδιά εμπνέουμε έγκαιρα με τις απαραίτητες αρετές για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής έχοντας ορθή αντίληψη της πραγματικότητας, που είναι γεμάτη από αβεβαιότητες.

Αγωγή

Η φύση έπλασε τον άνθρωπο «γυμνόν τε και ανυπόδητον και άοπλον». Κοντολογίς, χωρίς κάποιο κυρίαρχο γνώρισμα για την προστασία του στις εχθρικές συνθήκες του περιβάλλοντος, όπως το μάτι του αητού και του ελαφιού το πόδι. Ο άνθρωπος, ως αντιστάθμισμα έχει τον μοναδικό εγκέφαλό του, από τον οποίο αναδύονται οι τεράστιες πνευματικές δυνατότητες, που υπερακοντίζουν όλες τις αδυναμίες του. Με τις ικανότητες τού εγκεφάλου του ο άνθρωπος σκέπτεται, αισθάνεται και πράττει. Αναζητεί δηλαδή γνώσεις, που τον οδηγούν στην αλήθεια. Καλλιεργεί την ευαισθησία του αναζητώντας το κάλλος και αποκτά τη δύναμη να πράττει το αγαθό με διαρκή εξάσκηση. Αυτή η πολύπτυχη και ολιστική ανάπτυξη επιτυγχάνεται με την αγωγή, ήτοι με την ευρεία παιδεία, όπως οι αρχαίοι Έλληνες την προσδιόρισαν και έχει ως αντικείμενο αυτό τούτο το είναι του ανθρώπου.

Η αγωγή συνιστά επενέργεια επάνω στη φύση του ανθρώπου, που οδηγεί στη μόρφωση, όπως η γλυπτική επί ενός μαρμάρου για πλάσιμο αγάλματος. Μια επίδραση τροποιητική διαχρονικά, που άνοιξε καινούργιους δρόμους ποιότητας ζωής για τον άνθρωπο. Έτσι, έγραψε Ιστορία και δημιούργησε το φαινόμενο τον «Πολιτισμό». Με τις μοναδικές του νοητικές και πνευματικές ικανότητες επεμβαίνει καθοριστικά στη βούλησή του προς την πραγμάτωση αξιών και απόκτηση αρετών. Ο άνθρωπος είναι κυριολεκτικά «αγώγιμος» , ήτοι είναι ένας «καλός αγωγός», από τον οποίο διέρχεται η πνευματική ενέργεια, που παράγει κάθε γενεά και την αφήνει ως καταπίστευμα στην επόμενη.

Ως μια εξελικτική πορεία προς το νεότερο και κυρίως προς το πολυπλοκότερο η αγωγή είναι διαδοχή πολλαπλών τοκετών νέων ιδεών και δυνατοτήτων και κατά συνέπεια συμπαρακολουθούν οι ωδίνες τοκετού. Ένα σύνδρομο πόνου και άλγους χαρακτηρίζει την αγωγή. Ασκώ το έργο της αγωγής, δηλαδή μορφώνω, σημαίνει παιδεύω. Γι’ αυτό οι αρχαίοι πρόγονοί μας θεωρούσαν ότι η αγωγή πρέπει να γίνεται στο μεταίχμιο της παιδείας (παιδεμού) και της παιδιάς (παιχνιδιού). Εδώ ακριβώς στην απαίτηση του πόνου βρίσκεται και η μεγάλη δυσχέρεια της αγωγής. Από τη φύση του ο άνθρωπος έχει ροπή προς τη φυγοπονία. Έτσι, η ανθρώπινη σμίλευση μένει ελλιπής με συνέπεια να δημιουργούνται μορφές, ατομικές και συλλογικές, ατελείς και παράμορφες. Το άγω έγινε παράγω, η αγωγή παραγωγή, η παιδεία παραπαιδεία κοκ. Από την ανεπαρκή και στρεβλή αγωγή αναδύονται όλες οι κακοδαιμονίες, οι αδικίες, ο άκρατος ωφελιμισμός, ο εγωτισμός, η βαρβαρότητα και παραβατικότητα και ισοπέδωση των πάντων, ο λαϊκισμός και οι αυταπάτες. Οι κρίσεις που θεωρούνται ως οικονομικές είναι ανθρωπολογικές. Η απογοήτευση και η απελπισία, που σκεπάζουν σχεδόν ολόκληρο τον Πλανήτη μας είναι συνέπειες της ελλιπούς αγωγής-παιδείας.

Παιδαγωγική και ανδραγωγική

Η λέξη αγωγή παράγεται από το ρήμα άγω, που σημαίνει οδηγώ κάποιον προς ορισμένη κατεύθυνση, τον βοηθώ να ακολουθήσει κάποιο δρόμο. Είναι ουσιαστικά μια επίδραση που έχει δυναμική διάσταση. Η διαδικασία της αγωγής δεν κινείται αποκλειστικά στα όρια των συνειδητών επιδράσεων των ενηλίκων πάνω στο παιδί, αλλά περιέχει και επιδράσεις από το πλατύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Η αγωγή, που έχει την ίδια πηγή με το ένστικτο της γονικής φροντίδας, προκύπτει από μια υπέρτατη ανάγκη για να μπορέσει ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει με αυτάρκεια τα προβλήματα που του προκαλεί το περιβάλλον με τελικό σκοπό να διασωθεί το ανθρώπινο είδος. Συνιστά αξία καθοριστικής σημασίας, γιατί καλύπτει την πρώτιστη όλων των αναγκών την ίδια την επιβίωση του ατόμου. Μόνον τότε μπορούμε να μιλάμε για άλλες αξίες.

Παρά το ότι και σε λοιπά έμβια παρατηρείται μια μορφή αγωγής εντούτοις μόνον ο άνθρωπος, κυρίως λόγω της αυτοσυνειδησίας του, θεωρείται ως ον εκπαιδεύσιμο (homo educandus). Μάλιστα, λόγω των συνεχώς αυξανόμενων απαιτήσεων η αγωγή του διαρκεί ουσιαστικά σε όλο τον βίο του. Μια αναγκαία αδιάκοπη δραστηριότητα, ώστε το άτομο να οδηγηθεί από το απλό «είναι» στο «δέον είναι». Αυτό όμως επιτυγχάνεται δια της σωματικής αλλά κυρίως της πνευματικής και ψυχικής ενέργειας, που διαθέτει.

Θα διακρίναμε τρία βασικά στάδια χωρίς σαφή όρια: α)Την Παιδαγωγία, β) Την Ανδραγωγία, που διαφοροποιείται κυρίως ως προς την αυτοεπίγνωση, οπότε σταδιακά μετατοπίζεται από ένα εξαρτημένο άτομο προς μια ανθρώπινη ύπαρξη, η οποία αυτοπροσδιορίζεται με προσωπικά οράματα για τη ζωή και γ) την αυτοπραγμάτωση.

Ενωρίς η φιλοσοφία της παιδαγωγίας διαπίστωσε ότι σκοπός της αγωγής δεν ήταν απλά να αφυπνίζει αμετάβλητες ιδιότητες και δυνάμεις του ανθρώπου και να τον κατευθύνει να συμπεριφέρεται κατά τρόπο, που θα τον καθόριζαν οι φυσικές του ικανότητες, όπως πίστευαν οι άνθρωποι στους ανατολικούς πολιτισμούς, κυρίως. Η «γένεση του ανθρώπου» είναι συνεχής, έστω και αν αγνοούμε το τέλος αυτού του γίγνεσθαι. Ο άνθρωπος, ως ον, και η ανθρωπότητα ως ένα σύνολο αυτοεξελίσσονται σε μια ατέρμονη διαδικασία γίγνεσθαι. Μια πολιτισμική ανάπτυξη, μια «γένεση προσώπων» για νέους και ενηλίκους , για άτομα και για κοινωνίες και έθνη. Ο κόσμος του ενήλικου και ο κόσμος του νέου είναι αλληλοσυναρτώμενοι.

Ασκείται σε τρία επιμέρους πεδία: (α) στο πλαίσιο της «οικογενειακής αγωγής», όπου αναπτύσσεται η μορφή του προσώπου, , (β)στο σχολείο, όπου τελεσιουργείται η «σχολική αγωγή » και (γ) στην κοινωνία, η οποία αποσκοπεί στην ολοκλήρωση της αγωγής του ανθρώπου, ως ανδραγωγική.

Αρχιτεκτονική των αξιών² μας.

Αξίες, στον πληθυντικό πάντα, κατανοούνται, ως σχέσεις νοητές και καθιερωμένες ιδέες, που εκφράζουν κυρίως μεταξύ ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου και καλύπτουν μια ανθρώπινη ανάγκη και επιθυμία. Αναδύονται από τον συναισθηματικό και πνευματικό κόσμο του ανθρώπου και ιεραρχούνται με γνώμονα τον ορθό λόγο. Ως ρυθμιστικές αξίες θεωρούνται: Η αλήθεια, που συνιστά το φως της πραγματικότητας, μέσα στο οποίο είναι δυνατή η ζωή. Το κάλλος, που διευθετεί τον εσωτερικό κόσμο της ανθρώπινης ύπαρξης απ’ όπου αναδύεται η βούληση για πράξη. Το αγαθό, που είναι ο απαραίτητος όρος της συνύπαρξης μέσα στο ανθρώπινο περιβάλλον και η αξία της ιερότητας, που περιλαμβάνει τα «πιστεύω» και εξασφαλίζει μια σταθερότητα.

Η αρχιτεκτονική των αξιών συνίσταται στην ολιστική θεώρηση, ανάπτυξη και αρμονική σύνθεση των ρυθμιστικών αξιών. Επιδιώκει το «μέτρον άριστον» και τη χρυσή αναλογία (τομή) για να επιτευχθεί η ιδανική αρτίωση μορφής και ουσίας, απ’ όπου αναδύονται η στερεότητα, η αισθητική και η λειτουργικότητα.

Κυριότερες αρετές ανθρώπινης προσωπικότητας

• Η αυτοεκτίμηση, που προϋποθέτει την αυτογνωσία.
• Η ενσυναίσθηση [empathy]. Η αρετή να διεισδύει πνευματικά, νοερά και αισθητικά στο είναι του άλλου.
• Η αντίληψη της πραγματικότητας.
• Η καλαισθησία. Αρμονία του θυμικού, ευαισθησία
• Η δύναμη του πράττειν το αγαθό. Η ύπατη Αρετή.
• Η αρετή του συνυπάρχειν (amae).
• Αναδυόμενες αρετές: εμπιστοσύνη, σεβασμός, ελπίδα, ευγένεια, φρόνηση, εγκράτεια, θάρρος, δικαιοσύνη, μεγαθυμία, ταπεινότητα, γενναιοδωρία, φιλία,…ανιδιοτελής ΑΓΑΠΗ.

Παιδαγωγικό και ανδραγωγικό ήθος.

Με τον όρο ήθος παιδαγωγίας εννοούμε εκείνο το μοναδικό στο είδος ψυχικό κύκλωμα που ενώνει μέσα σε μια στιγμή ζωής τον παιδαγωγό με τον παιδευόμενο και πάλι τους δύο με το αντικειμενικό πνεύμα, με τα πνευματικά αγαθά. Το έργο του παιδαγωγού δεν είναι απλά θεωρητικό αλλά κυρίως πρακτικό ήτοι έργο ηθικό, είναι η ίδια η ζωή του. Το παιδαγωγικό ενέργημα ακολουθεί μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική, καθόσον η ανθρώπινη προσωπικότητα δομείται με τις αξίες, που η φύση τους είναι απόλυτα ιδιότυπη. Μια σύνθεση πολύπλοκη, πολλαπλή, ευαίσθητη, διαρκώς μεταβαλλόμενη με βαθιά ριζώματα στο θεωρητικό, αισθητικό, ηθικό, θρησκευτικό, οικονομικό, κοινωνικό κλπ. γίγνεσθαι.

Πρώτοι ανδραγωγοί –παιδαγωγοί της ανθρωπότητας ορθά για τη δυτική διανόηση αναγνωρίζονται οι Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης κ.ά. Φυσικά, συμπεριλαμβάνεται ο Ιησούς. Μια φιλοσοφική ορμή προς την πνευματική δημιουργία καθοδηγεί τον παιδαγωγό, δέχεται ο Πλάτων. Μια λαχτάρα που ωθεί τον άνθρωπο προς τα ύπατα αγαθά , προς την αλήθεια, το κάλλος και την ηθική πληρότητα, που οδηγεί στην ολοκληρωμένη ανθρώπινη ολβιότητα προσεγγίζοντας την αιώνια πηγή, το Θείο. Ήτοι, δίψα φιλοσοφική για γνώση και καλλιτεχνική λαχτάρα για δημιουργία και ηθική ανάταση προς την τελειότητα απ’ όπου αναδύεται ένας έρωτας παιδαγωγικός. Η παιδαγωγική ορμή, όπως όλες οι ενστιγματικές δυνάμεις, που κινούν τη ζωή, μετατρέπεται σε πνευματική ανάγκη, που δεν ησυχάζει, ώσπου να βρει πρακτικό τρόπο ικανοποίησης. Η παιδαγωγική πράξη που συνιστά την κρυστάλλωση των κοινών αξιών μας καθίσταται ιδιότυπη πνευματική επικοινωνία. Η παιδαγωγική ορμή , ειδικά στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα «αρχίζει με την κατάφαση του ερωτικού αισθησιασμού, αλλά τελειώνει με έναν ερωτικό ιδεαλισμό που στο βάθος είναι θρησκευτικός ασκητισμός ελληνικής μορφής, εξαΰλωση και λατρεία της αγνής ομορφιάς που είναι ένα με την θεότητα»( Παπανούτσος).

Ο Αρχαίος Ελληνισμός ανακάλυψε τους νόμους της λογικής και εγκαινίασε ένα κανόνα για την αποτίμηση των αγαθών της ζωής, τον Ανθρωπισμό. Ο Χριστιανισμός, ως ιδιότυπη αίσθηση της ζωής, ανακάλυψε τη «λογική της καρδιάς». «Οι φτωχοί και καταφρονημένοι θα δουν πρώτοι το Θεό». Ο άνθρωπος λογαριάζεται μόνο, γιατί είναι άνθρωπος , όχι η ιδιότητά του. Η ελληνική γλώσσα έχει όρους ξεχωριστούς για να μπορεί να εκφράσει τους λεπτούς ψυχικούς παλμούς. Ο έρωτας του Πλάτωνα γίνεται αγάπη στον Χριστιανισμό. Ο παιδαγωγός γίνεται τρυφερός «παιδαγωγός της καρδιάς» με την αγνή και θερμή, την πλημμυρισμένη από αληθινά χριστιανική αγάπη ψυχή. Κύριος εκφραστής είναι ο Pestalozzi. Η παιδαγωγική αγάπη καθίσταται πάθος ακοίμητο, που όταν ικανοποιείται χαρίζει την ευτυχία στον άνθρωπο. Ο παιδαγωγός μορφώνει με την αγάπη, γιατί με αυτή ξυπνάει μέσα στο νέο την αγάπη που εξαγνίζει την ψυχή του και την υψώνει στην τελειότητα.

Η παιδαγωγική του Πλάτωνα είχε «ανδρική οπτική». Με το πνεύμα της αγάπης η παιδεία απέκτησε κάποια «μορφή θηλύτητας». «Οπτική της Μητέρας». Ο παιδευτικός έρως διαλέγει το αντικείμενό του και είναι προσηλωμένος στις πνευματικές αξίες. Η παιδαγωγική αγάπη απλώνεται παντού χωρίς προτιμήσεις ως μια ψυχική ακτινοβολία, που προσηλώνεται στην ιδιότυπη υπόσταση του νέου και έχει «αποστολική πνοή».

Όπως κάθε αρετή, η παιδαγωγική αναδύεται από το ύπατο λεπτό σημείο αρμονικής σύνθεσης. Όταν χαθεί το άριστο μέτρο σύνθεσης, η αγωγή οδηγείται στις δύο ακρότητες στον άκαμπτο παιδευτικό ετατισμό( κρατισμό) ή παιδευτικό ρομαντισμό που καταντά παιδευτική αναρχία.

Σχολιασμός και συμπεράσματα

Η παλαιά μέθοδος, που προέβλεπε τη συντριβή της προσωπικότητας των νέων και την ανάπλαση τους στη συνέχεια, είναι πλέον παρωχημένη και μέθοδος των «ανακυκλώσιμων υλικών». Σήμερα, η μόνη μέθοδος, που είναι αποδεχτή, είναι αυτή της διαδικασίας επεξεργασίας των «διαμαντιών». Διατηρούνται οι φυσικές αρετές των ατόμων και γίνεται η καλλιέργεια των αρετών για αντιμετώπιση των πραγματικών δυσκολιών της ζωής και της αρμονικής ένταξης των ατόμων στην κοινωνία. Ούτε η μέθοδος του αυταρχισμού πρέπει να ακολουθείται, καθόσον αν δεν υπάρξει η βούληση του ανδραγωγούμενου κλείνει η πόρτα στην ελεύθερη αποδοχή. Αλλά ούτε μια άναρχη δόμηση έχει καλύτερα αποτελέσματα, καθόσον η απόλυτη ελευθερία της ατομικότητας οδηγεί στην καλλιέργεια των παθών και των ορέξεων. Η ορθή μέθοδος βρίσκεται στη χρυσή τομή, που ενδυναμώνει τον αναπτυσσόμενο νέο και ευνοεί τη φυσική εξέλιξη και ανέλιξη. Δεν αναζητείται μια ορισμένη μορφή, ένα απόλυτο πρότυπο, αλλά κατεύθυνση προς την ανθρώπινη ενέργεια, στην οποία ο άνθρωπος και το αντικείμενο ενώνονται αδιάσπαστα. Η μόρφωση σκοπεύει στην επικοινωνία και συνύπαρξη προσώπων για ένα κόσμο με νέα ανθρωπινότητα.

Μια ολιστική ανάπτυξη, ως ανάδυση από ένα αρμονικό κοινωνικό –πολιτικό- πολιτισμικό-οικονομικό –εθνικό- θρησκευτικό και δημοκρατικό κλίμα απαιτεί και μέλη μορφωμένα με βάση την ολιστική Παιδεία. Χωρίς την Ανδραγωγία δεν έχει καμιά ελπίδα επιτυχίας η Παιδαγωγία. Η αγωγή είναι πρώτιστα πράξη, από την οποία αναδύεται το ενδιαφέρον για μίμηση.

Παιδεία δεν είναι η απλή συσσώρευση πολλών γνώσεων. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο, εκτενέστερο και μονιμότερο. Οι γνώσεις σχεδόν πάντοτε και σύντομα ξεχνιούνται. Ευτυχώς, θα λέγαμε! Μόρφωση είναι εκείνο που μένει, αφού ξεχαστούν οι γνώσεις ως πληροφορίες. Είναι πολιτισμός. Είναι ένα καλά ακονισμένο μυαλό, η ισχυρή κριτική δύναμη της προσωπικότητας, ώστε να μπορεί να βρίσκει πίσω από τα επιφαινόμενα την ουσιαστική γνώση. Είναι επίσης μια λεπτή καλλιεργημένη ευαισθησία που να ρυθμίζει τον συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου. Τέλος, είναι η ρωμαλέα δύναμη, η αρετή ανάληψης της ευθύνης πράξεων. Όλα μαζί τα παραπάνω συναποτελούν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Το νόημα της παιδείας.

Μόνο με την παιδεία χαλυβδώνεται το ανθρώπινο είναι και αντέχει στα ανηλεή χτυπήματα της ζωής. Η ζωή, δυστυχώς δεν είναι παιγνιώδες παιχνίδι. Απαιτεί για εξισορρόπηση μεγάλες αντοχές, που αποκτιούνται με τη βάσανο και όχι με την καταβολή της ελάχιστης προσπάθειας.

Από το «ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άνθρωπος η» απορρέει η διαρκής φροντίδα για την ανθρωπογένεση του ανθρώπου. Κανένας δεν γεννιέται ενάρετος, αλλά γίνεται μέσω της αγωγής. Η αγωγή είναι μια έντιμη και γνήσια συνάντηση , κατά την οποία εκλύονται ενέργειες μορφωτικές από τον ένα στον άλλο δια βίου. Μια αδιάλειπτη παιδευτική λειτουργική αλληλεπίδραση που διαμορφώνει την προσωπικότητα και τη ζωή του καθενός μας. Ένα «κοσμικό γεγονός» που διήκει μέσα από κάθε πραγματικότητα και εξανθρωπίζει τον άνθρωπο.

Ο ορθά παιδευμένος άνθρωπος αισθάνεται πληρότητα. Αποκτά αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Νοιώθει πιο ελεύθερος από κακοτυχίες και προλήψεις. Απολαμβάνει το πλάτεμα του εαυτού του προς την κοινωνία και τους συνανθρώπους του, που τους αγαπά και τον αγαπούν. Βλέπει τον Κόσμο με μεγαλύτερη ευκρίνεια και όχι όπως οι εμπορευματοποιημένοι παράγοντες τον σερβίρουν για δικό τους όφελος. Αισθάνεται πιο αυτάρκης και εκτιμά όλους τους κινδύνους στα μέτρα τους και όχι σε μεγέθυνση. Μαθαίνει να μη άγχεται για φαντασιακά προβλήματα, αλλά μόνο για τα πραγματικά. Επιλέγει τις πραγματικές ανάγκες και όχι εκείνες που τού δημιουργούν όσοι τον θεωρούν ως καταναλωτικό, χωρίς νου και κρίση, ον. Τα πιο δύσκολα και άλυτα προβλήματα της ζωής τα υπολογίζει στις σωστές διαστάσεις τους και δεν τα ξορκίζει. Τα παλεύει με όση ενέργεια έχει αποκτήσει με την παιδεία του και δέχεται τα όριά του στις φυσικές τους διαστάσεις.

Απαιτείται η εν μέτρω συνύπαρξη όλων των αξιολογικών δυνατοτήτων. Ολόπλευρη, ολιστική και πολύτροπη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Υπέρβαση των προσωπικών αγκυλώσεων και αρμονική ενσωμάτωση στη σύγχρονη και στη διαρκώς εξελισσόμενη κοινωνία. Μια αρμοστικότητα (fitness) με τον υγιή σύγχρονο ρυθμό συνιστά δύναμη αρετής. Το άτομο-πρόσωπο δρα ενεργά και όχι παθητικά και παρασιτικά. Αποδίδει ωφέλιμη στο περιβάλλον πνευματική αλλά προπαντός πρακτική- ηθική ενέργεια και συμβάλλει στην ανάπτυξη συνεχώς βελτιούμενης και εναρμονιζόμενης στις ανάγκες κοινωνία.

Η παιδαγωγική –ανδραγωγική είναι η παιδεία που μορφώνει τον άνθρωπο. Η ύπατη τέχνη της ανθρωπινότητας. Από ολόκληρο το διάβα τού βίου του το μόνο που προστίθεται στη φύση του ανθρώπου είναι ό,τι από την παιδεία εισπράττει. Η παιδεία είναι ο ρυθμιστής της δύναμης της ζωής μας, της «ζωικής δύναμης», που συνιστά το μοναδικό αντιστάθμισμα στην αταξία (εντροπία), που οδηγεί στο μηδενισμό. Η παιδεία είναι αξία και μάλιστα αυταξία, γιατί από αυτή αναδύονται οι λοιπές αξίες.

Συνιστά, όμως, και αρετή, γιατί είναι μια τεράστια εσωτερική δύναμη, με την οποία μπορεί να ενεργεί ηθικά ο άνθρωπος. Για μια ηθική πράξη δεν αρκεί η λογική, αλλά μια άρτια δύναμη ψυχική και πνευματική, που αναδύεται από την αρμονική σύνθεση της επιθυμίας, της συνήθειας, της μνήμης και πολλών σημαντικών επιμέρους αρετών του ανθρώπινου είναι. Η ωραία αυτή σύνθεση τελεσιουργείται με τη δια βίου παιδεία και αποφέρει ως επιβράβευση το ύπατο ανθρώπινο αγαθό την ελευθερία. Γιατί κάθε αρετή συνιστά ένα βήμα προς την ελευθερία με απώτερο τέλος την κορυφή, όπου όλες οι αρετές εξισορροπούνται αρμονικά και τότε αναδύεται η ανιδιοτελής αγάπη.

Για να υπάρχει ουσιαστικά οντότητα Κοινωνίας και να μπορούμε να μιλάμε για ομάδα, οικογένεια, κοινωνία, Έθνος και Πατρίδα απαιτείται ψυχική δύναμη για ενεργή συμμετοχικότητα, η αρετή του συνυπάρχειν. Τότε το συνονθύλευμα μετατρέπεται σε όλον και λαμβάνει δικό του περιεχόμενο. Τότε ζούμε στο πλαίσιο ηθικής συνύπαρξης και νιώθουμε τον άλλο, ως εαυτό. Τότε στην αξιοπρέπεια του άλλου καθρεφτίζεται η δική μας και κάθε περιορισμός δικός μας είναι έκφανση και αποδέσμευση εσωτερικής μας ελευθερίας. Τότε αναδύεται η αγάπη και τα προβλήματα γίνονται πιο ευεπίλυτα.

Η ιαπωνική λέξη amae , θαρρούμε, ότι μας δίνει την απόλυτη έκφραση. Είναι η μαγική, θα λέγαμε στιγμή, κατά την οποία νοιώθουμε το υπέροχο συναίσθημα ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο, στο οποίο θέλουμε να ανήκουμε και εκείνο μας θέλει ως μέλος του. Όντως, συμφωνούμε όλοι μας, ότι δεν υπάρχει ωραιότερο συναίσθημα από το να γυρίζεις σπίτι σου που τόσο ο ίδιος θέλεις και να νοιώθεις την αγάπη όλης της οικογένειάς σου ή να πηγαίνεις στο χώρο της εργασίας σου και να αισθάνεσαι ότι και οι συνεργάτες σου σε περιμένουν με λαχτάρα να είσαι κοντά τους. Το ιδεόγραμμα της ιαπωνικής γλώσσας είναι όντως εκφραστικότατο. Απεικονίζει τη μητέρα να κρατάει στην αγκαλιά της το μωρό της! Είναι η κορυφαία εκείνη στιγμή, κατά την οποία το μωρό αισθάνεται τη μεγαλύτερη στοργή και ασφάλεια και η μητέρα κρατάει ό,τι πολυτιμότερο έχει στη ζωή.

Τον αρχέτυπο αυτό ανθρώπινο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων οφείλουμε να καλλιεργήσουμε σήμερα. Σήμερα που η ανθρωπότητα κάλυψε τόσο μεγάλη έκταση, ολόκληρο τον Πλανήτη μας, η οποία ξεφεύγει από τα όρια της ατομικής σύλληψης και ισχύος και δράσης, μόνον μια ευρύτερη συμμετοχική και αρμονική δράση μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα. Τότε μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στο πεδίο της σημερινής έννοιας της ηθικής, δηλαδή στο διαλογικό χαρακτήρα της δημοκρατικής ποιοτικής συνύπαρξης. Ο διαλογικός τρόπος επικοινωνίας είναι ο μόνος ηθικός δρόμος πορείας μας. Η άσκηση και αγωγή, όλων μας για τη δημιουργία κοινωνικής συνείδησης, που να ενώνει με συμπληρωματικό τρόπο τους ανταγωνιστικούς όρους.

Επίλογος.

« Η παιδεία καθάπερ ευδαίμων χώρα πάντα τα αγαθά φέρει». (Σωκράτης).

« Η παιδεία πολλού κόπου και μελέτης μακράς επιγέννημα».(Λογγίνος).

Το τελικό συμπέρασμα, που αναδύεται αυθόρμητα από μια ψυχή συντονισμένη στις ποικίλες, τεράστιες και αναπάντεχες δυσχέρειες, ενίοτε θανατηφόρες, της ανθρώπινης ζωής επάνω στον πλανήτη μας είναι το ακόλουθο:

Η αναγέννηση της κοινωνίας προϋποθέτει αναγέννηση του ατόμου, ως νέα έννοια του πολίτη και μέλους της σύγχρονης κοινωνίας. Προϋπόθεση είναι όμως η ανάπτυξη της αλληλεγγύης και αυτή είναι συνυφασμένη με την εμπιστοσύνη και το αίσθημα ευθύνης, δηλαδή με την ανάπτυξη μιας ανθρωπο-ηθικής. Η φυγοπονία να μετατραπεί σε φιλοπονία και μια κοπερνίκεια στροφή από το ατομικό προς το αρμονικά συνδυασμένο ολιστικό. Να νιώθουμε ότι ανήκουμε στο σύνολο που αγαπάμε και εκείνο μας φροντίζει. Ίσως αυτό φαίνεται ανέφικτο! Η ιστορία της ανθρωπότητας, όμως, είναι γεμάτη από ανέφικτα και απιθανότητες.

Μια δύναμη τεράστια την οδήγησε στα δύσκολα και απίθανα . Η ΑΝΑΓΚΗ , η οποία κρατεί πάντων. (Τις οίδε τι θα συμβεί την αύριο!)

Η παιδεία, με σκοπό τη μόρφωση προσώπου, δηλαδή ατόμου με αρμονική σύνθεση γνωστικού, θυμικού και ηθικού περιεχομένου συνιστά πρώτιστη αυταξία. Είναι μια διαρκής άσκηση αρετών με κίνητρο το ιδανικό της συν-ανθρωποποίησης των ατόμων, σε μια κοινωνία μαζικού χαρακτήρα, όπως η σημερινή. Σήμερα που χομπσιανά κοινωνικά φαινόμενα, όπως «όλοι εναντίον όλων» ( homo homini lupus est) κυριαρχούν στη ζωή των ανθρώπων, μόνο η πολύτροπη και ολιστική παιδεία, με στόχο τη μόρφωση ανθρώπινων προσώπων είναι η μοναδική διέξοδος.

Η παιδεία, με αυτή τη μορφή, είναι ένα αντίδοτο στη δυστυχία του ανθρώπου. Γιατί ρίχνει φως στην πραγματικότητα, βελτιώνει τις σχέσεις των συν-ανθρώπων και τελικά, όχι σπάνια, αμβλύνει την ένταση της δυστυχίας. Μας κάνει πιο δυνατούς και ικανούς, ώστε να βιώνουμε ως ωραία τη ζωή ακόμη και στις πάρα πολύ δύσκολες πτυχές της. Η παιδεία που παράγει αυτά τα αγαθά είναι εκείνη, που οι αρχαίοι προγονοί μας εμπνεύσθηκαν. Όχι η ατομοκρατία, αλλά ο ανθρωπισμός- ανθρωπινότητα είναι η πνευματική αρχή του. Σημαίνει την αγωγή του ατόμου προς την αληθή μορφή, δηλαδή αυτό τούτο το γίγνεσθαι του ανθρώπου.

Πέραν από ένα αυτόνομο εγώ υπάρχει μια εικόνα, ως ιδέα του ανθρώπου. Μια εικόνα, που ισχύει και υποχρεώνει το ανθρώπινο είδος, όπως την έπλασαν οι παιδαγωγοί, οι ποιητές, οι καλλιτέχνες, οι ερευνητές και φιλόσοφοι. Ήτοι μια εικόνα που προκύπτει από μια διαρκώς αυξανόμενη συνειδητότητα και μας οδηγεί σε ένα αγώνα αγωγής, που δεν διακόπτεται ποτέ.

Οι χαοτικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα σε όλους τους χώρους μάς διδάσκουν την ταπεινοφροσύνη, λόγω της αδυναμίας μας για προβλεψιμότητα της εξέλιξης. Τα όριά μας είναι άρρητα. Η αγχωτική αβεβαιότητα αντιμετωπίζεται μόνον με τη δημιουργικότητα. Τούτο σημαίνει ότι μπορούμε να αναπτύξουμε μια αίσθηση για το ποιο ταιριάζει (είναι αρμονικό) και θα πετύχει και ποιο δεν αρμόζει και θα αποτύχει.

Κοντολογίς, όλοι μας « γηράσκομεν αεί διδασκόμενοι» και οφείλουμε να είμαστε δια βίου μαθητευόμενοι, διδάσκαλοι και κατά περίπτωση, ως γονείς και κοινωνικοί λειτουργοί, διδάχοι³.

Με την πολύτροπη μάθηση και ολιστική παιδεία μπορούμε να ατενίζουμε με ρεαλισμό την αβεβαιότητα του περιβάλλοντος. Έτσι, ασφαλώς δεν θα καταστούμε οι ρυθμιστές της φύσης , αλλά οπωσδήποτε δημιουργικοί συνεργάτες της ανθρώπινης ζωής.

Δύσβατος δρόμος ο ανήφορος, αλλά εάν τον πιστέψουμε ως αξία μας, τότε μπορεί να γίνει προσιτό δημιουργικό «παιχνίδι» ευτυχίας.

Μάιος 2017

1 Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ο όρος «ανδραγωγική»(1846) και στη συνέχεια ο όρος «ανθρωπαγωγική» (Anthropagogik).Τελικά, επικράτησε η «Ανδραγωγική» με την έννοια και των δύο φύλων, καθόσον η λέξη «ανήρ» σήμαινε άνθρωπος( άνθρ-ωπος <ανήρ-ωψ(η όψη), ο έχων ανδρική όψη). Ήτοι ο «άνδρας σημαίνει γενικότερα άνθρωπος, όπως στις λοιπές γλώσσες (λ.χ. αγγλ. man, γαλλ. Homme). Ο Όμηρος γράφει «Ζευς πατήρ ανδρών τε και Θεών. Η Γυναίκα λεγόταν παλαιότερα «ανδρίς».

2 Οι αξίες μπορεί να είναι: Θρησκευτικές (αγάπη, πίστη λατρεία, αφοσίωση…). Ηθικές: (αγαθότητα, ανθρωπιά, ευσπλαχνία, φιλία, αξιοπρέπεια…). Πολιτικές:( ατομικές ελευθερίες). Αισθητικές (τέχνη, μουσική, ποίηση…). Οικονομικές-φυσικές: ( ανέσεις, ζωή, υγεία …) κλπ.

3 Διδάχος πεπειραμένο πρόσωπο, με γνώσεις και μεταδοτικότητα καθοδηγεί με το παράδειγμά του και δείχνει τον τρόπο ενέργειας στη ζωή. ,