Ο Μύθος του ελεύθερου ψηφοφόρου.

(Ψυχολογικές επιδράσεις στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος)

Γράφει ο Ιωάννης Γ. Γαζέτας* - Ψυχοθεραπευτής

     Η αλήθεια είναι ότι οι εκλογές πάντοτε μου κέντριζαν το ενδιαφέρον όχι τόσο για το αν θα εκλεγεί ο εκλεκτός αντιπρόσωπος της καρδιάς μου αλλά για το πώς εμείς, ενεργούμε ως ψηφοφόροι, σε αυτό το γεγονός.
     Καθώς λοιπόν πλησιάζουν οι εκλογές, «η εορτή της Δημοκρατίας» όπως αλλιώς έχει λεχθεί το δικαίωμα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι, προκειμένου να ψηφίσουμε για την ανάδειξη εκπροσώπων μας στο Ευρωπαϊκό - Εθνικό Κοινοβούλιο και στην τοπική αυτοδιοίκηση, θα επιχειρήσουμε, ως προς ένα βαθμό, να διερευνήσουμε ακροθιγώς ορισμένες πτυχές της ψυχολογικής συμπεριφοράς του εκλογικού σώματος και να αναφέρουμε μερικούς ασυνείδητους παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν διαχρονικά στον τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς του.
     Όταν το 2010 η οικονομική κρίση, μάλλον η πτώχευση, χτύπησε τη χώρα μας για πολλοστή φορά εξαιτίας του εξωτερικού δημόσιου χρέους, οι ψηφοφόροι επέφεραν δια της ψήφου τους πολιτικές ανακατατάξεις, προκειμένου να ανακτήσουν αφενός την ελευθερία τους την οποία ένιωθαν να αμφισβητείται και να καταλύεται και αφετέρου το προσωπικό τους συμφέρον το οποίο έβλεπαν να απειλείται και να περιορίζεται. Εκεί λοιπόν, που για ολόκληρες δεκαετίες, ο λαός είχε εδραιώσει ένα δικομματικό πολιτικό σύστημα, προφανώς επηρεασμένος ψυχολογικά από τον όχλο, δηλαδή την μάζα ατόμων αλλά και από χαρισματικούς ηγέτες που «μάγευαν» με τη ρητορική τους δεινότητα και εξέφραζαν όσα πραγματικά επιθυμούσε να ακούει η κοινωνία, ήρθε η στιγμή που άρχισαν να πλήττονται και να εξαλείφονται τα προνόμιά του λαού και το άλλοτε κραταιό διπολικό πολιτικό σύστημα να παίρνει το δρόμο της εγκατάλειψης ή καλύτερα της κατάρρευσης. Οι ψηφοφόροι, με την ελπίδα της ανάκτησης των προνομίων τους, στράφηκαν σε μικρότερα κόμματα και έτσι είδαμε δεξιούς να στρέφονται σε αριστερά κόμματα ή ακόμη και στα άκρα. Αξίζει να τονίσουμε ότι οι άνθρωποι με γνώμονα πάντα την ανεξαρτησία τους, όταν φυσικά την επιθυμούν, έχουν τη δύναμη να επιφέρουν αλλαγές και να ανατρέψουν με οποιαδήποτε μορφή και τρόπο, ακόμη και κυβερνήσεις, προκειμένου να προστατεύσουν όσα κινδυνεύουν να χάσουν ή να ανακτήσουν όσα ήδη έχουν χάσει. Όλο αυτό, βέβαια, ορισμένες φορές, δυστυχώς εγκυμονεί και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές όπως επιθετικότητα, ακρότητες κ.ά. Ουσιαστικά, οτιδήποτε είναι απαγορευμένο, αυτομάτως ελκύει τον πόθο των ανθρώπων για την απόκτησή του (κάτι σαν τον απαγορευμένο καρπό). Με ψυχολογικούς όρους, αυτή η αντίδραση ονομάζεται «ψυχολογική αναδραστικότητα»1 ή διαφορετικά, θεωρία της «ελευθερίας».
     Σχετικά τώρα με την επιθυμία μας, ως ψηφοφόροι, να υποστηρίζουμε και να προβάλλουμε ένθερμα, υπερήφανα και υπέρμετρα, δημόσια και απροκάλυπτα έναν κομματικό σχηματισμό, που πιστεύουμε ότι εκφράζει την ιδεολογία μας και τις συνειδητές επιθυμίες μας, η ψυχολογία αναφέρει ότι αυτό αποτελεί αδήριτο και αναγκαίο συστατικό στοιχείο ανάπτυξης της προσωπικότητάς μας και γίνεται για λόγους επιβίωσης και αποδοχής. Με απλά λόγια, επιλέγουμε ομάδες, καθότι μέσα από την ομάδα καθορίζεται και η θέση μας στην κοινωνία και έτσι αποκτά νόημα η ζωή μας, μαθαίνουμε τί είμαστε και αισθανόμαστε αποδεκτοί από το σύνολο. Όταν όμως, κάποια στιγμή έχοντας συνειδητοποιήσει αυτή την αίσθηση της βασικής ανάγκης του «ανήκειν»2, απογοητευτούμε από την ομάδα, κινδυνεύουμε να παραμείνουμε χωρίς ταυτότητα, να μαραζωθεί και να αλλοτριωθεί η ύπαρξή μας. Αυτό ωστόσο θα συμβεί αν προηγουμένως δεν έχουμε καλλιεργήσει και αναπτύξει σαφή αντίληψη της προσωπικότητάς μας, δεν έχουμε εντοπίσει δηλαδή τις αδιόρατες πλευρές του εαυτού μας, δεν έχουμε αποκτήσει τη λεγόμενη «αυτογνωσία».
     Ένα επιπλέον γεγονός που μπορεί να επηρεάσει ασυνείδητα, αν όχι όλους, τουλάχιστον τους περισσότερους εκλέκτορες, είναι οι δημοσκοπήσεις και τα ΜΜΕ. Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τη θεωρία της ψυχολογίας των μαζών3, η οποία πρεσβεύει ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να ακολουθούν τις απόψεις της πλειοψηφίας, κάλλιστα συμπεραίνουμε ότι οι δημοσκοπήσεις και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, μπορούν να αποτελέσουν ένα ικανό «εργαλείο» μιας προπαγάνδας που εξυπηρετεί την προώθηση πολιτικών ομάδων, εν προκειμένω να επηρεάσει και να αλλάξει δραστικά την κρίση των ψηφοφόρων και να την κατευθύνει προς το διαφαινόμενο νικητή.
     Όσον αφορά το φαινόμενο της «αποχής» κάποιων ψηφοφόρων από την εκλογική διαδικασία, αυτό ερμηνεύεται περισσότερο σαν απονενοημένη πράξη η οποία πιθανότατα να υποδηλώνει απογοήτευση και διάψευση της ελπίδας και των προσδοκιών που είχαν κάποτε σε ένα ή περισσότερα πολιτικά κόμματα. Ακόμη και αν δεν θεωρούμε κανέναν πολιτικό ικανό, κατά την κρίση μας, να διακυβερνήσει, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι είμαστε κυρίαρχος λαός και ότι μέσα από αυτόν τον προσωπικό μηχανισμό άμυνας της αποχής, που με ανεπίγνωστο τρόπο αναπτύσσουμε την ώρα των εκλογών, αφήνουμε άλλους ψηφοφόρους να διαμορφώνουν τη ζωή μας και την ταυτότητα της χώρας μας, τη στιγμή που η ψήφος μας, που είναι η δύναμή μας, μπορεί να ανατρέψει καρεκλοκένταυρες, διεφθαρμένες και κάλπικες πολιτικές υποσχεσιολογίες τόσο για την ίδιο τον τόπο μας όσο και για τους ίδιους τους εαυτούς μας.
    Ολοκληρώνοντας, αφήσαμε κάτι σημαντικό που πηγάζει από τα βάθη του ασυνειδήτου του κάθε ανθρώπου. Μην μας απογοητεύει ο πολιτικός που, ενώ μας έταξε «τον ουρανό με τ’ άστρα», τον εμπιστευτήκαμε δια της ψήφου μας και αργότερα αποκαλύφθηκε η αναξιοπιστία του, διαψεύδοντας τις «ρουσφετολογικές» ελπίδες μας. Προέκταση του εαυτού μας είναι κι αυτός, ο καθρέπτης της ψυχής μας. Δε φταίει αν στο πρόσωπο του προβάλαμε ασυνείδητα τις αποκηρυγμένες πλευρές του εαυτού μας κι έπειτα από καιρό τις πετροβολήσαμε. Του ζητήσαμε να αντιπροσωπεύσει το εγώ μας, την ύπαρξή μας, τις πεποιθήσεις μας, τις ανάγκες μας αλλά και να ενσαρκώσει τις ανεπίγνωστες και ανέκφραστες σκέψεις μας ακόμη και τις καταπιεσμένες επιθυμίες μας. Όσοι το συνειδητοποίησαν, τόλμησαν και άλλαξαν το κατεστημένο… εκλέγοντας έντιμους και αληθινούς ΗΓΕΤΕΣ.
     Καλή Ψήφο!

Πρώτη δημοσίευση: www.psychology.gr
______________
Παραπομπές:
1 Brehm, J.W. & Cole, H.A. (1966). Εffect of a favor which reduces freedom. Journal of Personality and Social Psychology, 3, 420-426.
https://pdfs.semanticscholar.org/ebd9/d0c794e2fbed303f3ed33f94146ea3922c8e.pdf
2 Baumeister, R.F. & Leary, M.R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529.
https://psycnet.apa.org/record/1995-29052-001
3 Le Bon, G. (1895/2010). Ψυχολογία των μαζών. Αθήνα: Το Βήμα


*Ο Ιωάννης Γ. Γαζέτας γεννήθηκε στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας και είναι Kληρικός της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Σπούδασε Θεολογία σε προπτυχιακό επίπεδο και Κλινική-Κοινοτική Ψυχολογία, Συστημική-Οικογενειακή Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία, σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Παράλληλα, έχει ειδικευθεί στην αντιμετώπιση διατροφικών διαταραχών, πένθους και απώλειας. Ως πιστοποιημένος Ψυχοθεραπευτής-Οικογενειακός Θεραπευτής και Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, ασκεί ιδιωτικά, διά ζώσης και διαδικτυακά, Ψυχοθεραπευτική και Συμβουλευτική υποστήριξη σε άτομα, ζευγάρια, οικογένειες και ομάδες. www.facebook.com/igazetas