Ο ΛΟΓΟΣ, ΩΣ ΥΠΑΤΗ ΑΡΕΤΗ

Του Δημήτρη Κ. Μπάκα

Προοίμιο
Ο λόγος συνιστά για τον άνθρωπο εκείνη την πνευματική ικανότητα, με την οποία  αποκτά γνώσεις για  το πραγματικό, αλλά και απομακρύνεται σε μεγάλο βαθμό από το πραγματικό. Για τον χειρισμό του λόγου έδωσε ο Πασκάλ τη χρυσή συνταγή: «να απορριφθούν οι  δύο υπερβολές: το να μην αποδεχόμαστε παρά μόνο τον λόγο και αφετέρου το να αποκλείουμε τον λόγο».
Εισαγωγή
Οι Πυθαγόρειοι πρώτοι διέκριναν την πολυσημία του λόγου. Στη ρητορική σημαίνει αγόρευση, στη μουσική  αρμονία τονικών αναλογιών, στην πολιτική επιχειρηματολογία πειθούς, στη φυσιολογία αναλογίες φυσικών μίξεων, στη γεωμετρία μαθηματικές αναλογίες, στην αριθμητική  αναλογική σχέση αριθμών, στη θεολογία τον ίδιο τον Θεό. Στην επικοινωνία ο λόγος, ως ικανότητα  ανταλλαγής νοημάτων,  εκφράζεται με τη γλώσσα και λαμβάνει τη μορφή του  προφορικού, γραπτού,  πολιτικού, στρατιωτικού.  επιστημονικού, κ. ο. κ. λόγου. Στη λογική προσδιορίζει την κινούσα αιτία. Διαστέλλεται από τη ρητορική ( τεχνική της πειθούς), τη σοφιστική, που έχει στόχο την αληθοφάνεια και παραπλάνηση, όπως και από τον δογματισμό, την άγονη ισχυρογνωμοσύνη. Ο λόγος τροφοδοτεί τον φρόνιμο δημιουργικό διάλογο χωρίς να αποκλείει την ενορατική  έμπνευση, όταν βρίσκεται  μέσα στα όρια της φρόνησης.

Από τον «λόγο» στον «Λόγο»
Ο λόγος  συνδέεται αναπόσπαστα  με τη γλώσσα και τη λογική έχοντας κοινή  αναγωγή  στο ρήμα λέγω.  Η γλώσσα συνιστά την έκφανση του λόγου, ήτοι είναι  το «ένδυμά» του. Κοντολογίς ο λόγος αδικείται εάν συγκρίνεται με τη γλώσσα και  τη λογική.
Το αρχέγονο νόημα του όρου ( προσωκρατική σκέψη) σημαίνει την τάξη, δηλαδή τη θεμελιώδη αιτιότητα που διέπει τον κόσμο. «Μια αιώνια ρυθμιστική αρχή»(Ηράκλειτος). Η στωική φιλοσοφία, τον συνδέει με την έννοια του Θεού, αλλά επιβεβαιώνει και το αρχέγονο νόημά του ως βασική τάξη του Κόσμου.
Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο: « Εν αρχή ην ο Λόγος, και ο Λόγος ην προς τον Θεόν, και Θεός ην ο Λόγος» επιβεβαιώνει την ουσία του. Ο  Λόγος του σύμπαντος είναι ο Θεός.

 Η χρυσή αναλογία: το άριστο παράδειγμα
Από το χάραμα, ακόμη, της ανθρώπινης νόησης διατυπώθηκε η απορία: «Πώς το ένα γίνονται πολλά;  Υπάρχει τρόπος να διατηρήσουν τα μέρη σχέση ουσιαστικής συνοχής με το σύνολο»; Ο Πλάτωνας  θεωρούσε τη συνεχή γεωμετρική αναλογία «του άκρου και μέσου λόγου», ως τον βαθύτερο κοσμικό δεσμό.
Μια απλή μαθηματική σχέση με πολλά ονόματα, αλλά με το ίδιο νόημα:  χρυσή τομή ή  χρυσός λόγος ή χρυσή αναλογία ή θεϊκή αναλογία ή χρυσός μέσος. Μόνον εάν ο λόγος του συνολικού μήκους προς το μεγαλύτερο τμήμα  είναι ο ίδιος με το λόγο του  μεγαλύτερου τμήματος προς το μικρότερο έχομε τη χρυσή αναλογία(τομή . Χρησιμοποιείται ευθύγραμμο τμήμα  γιατί  ο χρυσός λόγος είναι άρρητος αριθμός και δεν μπορεί να εκφραστεί ως απλό κλάσμα.
Η φύση επιδεικνύει πανέμορφες και εκπληκτικές μορφές: φυτά, δέντρα, έντομα, ζώα, παγωνιά … Όλα φανερώνουν την ποιητική αλληλεπίδραση μεταξύ συμμετρίας και ασυμμετρίας. Με την αυτοομοιότητα διαιωνίζεται η αναλογία του αρχικού συνόλου, αντανακλώντας την αναλογική συμμετρία (Φ:1:φ, όπου φ=1/Φ). Ο χρυσός λόγος είναι προφανής σε όλο το ανθρώπινο σώμα. Η φύση πάλλεται ρυθμικά σε κύκλους αύξησης και μείωσης. «Οδός άνω και οδός κάτω μία και αυτή» Ηράκλειτος. Η θετική εντροπία(αταξία) εξισορροπείται με την αρνητική εντροπία (ζωική δύναμη).
Η χρυσή αναλογία κυριαρχεί στα όρια του χάους. Εκεί η τάξη αναδύεται από την αταξία. Παίζει αποφασιστικό ρόλο στη μη γραμμική δυναμική ισορροπία. Είναι ο πιο άρρητος αριθμός άρα η αντίστοιχη θέση που ισορροπεί λογίζεται ως πιο σταθερή και κυριαρχεί σε όλα τα φυσικά φαινόμενα και  δημιουργεί αρμονία και απλότητα( όχι απλοϊκότητα), όπως και απόλυτη οικονομία.
 Η φύση αποδεικνύεται ότι λειτουργεί σε  μια διαδικασία αυτοοργανούμενης κρισιμότητας, που σημαίνει αύξηση και μείωση, συγχρόνως, αθροιστική και πολλαπλασιαστική, αφαιρετική και διαιρετική. Αυτό που ο Αριστοτέλης αποκαλούσε εντελέχεια( η καταληκτική μορφή) είναι αποτέλεσμα μιας ασύλληπτης διαδικασίας στο πλαίσιο των χρυσών αναλογιών.
 Η χρυσή αναλογία(τομή) αποτελεί την «ενστικτώδη» επιλογή της  φύσης, που διαμερίζεται με αυτοομοιότητα σε όλα τα μέρη και κινεί τη διαδικασία ανάπτυξης. Είναι μια ασύμμετρη(άρρητη στο ελάχιστο επίπεδο) δυναμική ενέργεια που εκδηλώνεται ως ζωή. Ο Σωκράτης την αποκαλούσε «ουράνιο σχέδιο»! Όλοι μπορούμε να ανακαλύψουμε και να το εδραιώσουμε μέσα μας.
Η ελληνική παράδοση των φιλοσοφικών και ιερών αριθμών μεταγγίσθηκε προσεκτικά στη Χριστιανική Θρησκεία με τον ίδιο τρόπο που ο Χριστός αντικατέστησε τον Απόλλωνα και τον Ερμή, ως μεσολαβητής  και Λόγος του Θεού. Ο μόνος λόγος που είναι ταυτόχρονα ένα και συν ένα ( αυτός και συν εαυτώ) είναι η χρυσή αναλογία (0,618039… και 1,618039…)
Η χρυσή αναλογία, η απλούστερη αλλά και η  πιο εξέχουσα αναλογία, διαιωνίζεται στον κόσμο σε όλα τα επίπεδα, συνθέτει σε μια εύρυθμη συμφωνία την ποικιλομορφία και ενοποιεί τα μέρη και το σύνολο. Αποτελεί το μεγαλύτερο μυστικό της φύσης. Ο χρυσός λόγος εκδηλώνεται τόσο στον μικρόκοσμο όσο και στον μεγάκοσμο. Ο πλανήτης Αφροδίτη διαγράφει μια πανέμορφη πεντάφυλλη ροζέτα γύρω από τη Γη μας. Ο Δίας και ο Κρόνος, παράγουν τέλειο χρυσό λόγο με τη Γη. Ακόμη και οι «μαύρες οπές» είναι περιστρεφόμενες με ιδιοστροφορμή την τιμή Φ. Το DNA αντηχεί το Φ.
 Ως μέρος ενός όλου είμαστε ικανοί να εναρμονιζόμαστε σε διαδοχικά επίπεδα βιολογικής και  πνευματικής ανάπτυξης. Το «εγώ» συνδέεται αρμονικά σε μια ενότητα με το «άλλος» με μια «σχέση» που βρίσκεται στη χρυσή τομή.  Από τη Φιλοσοφία ως την Αισθητική και την Ηθική μία οδός του χρυσού μέτρου, του «μηδέν άγαν», της σωφροσύνης, της φρόνησης, του θάρρους, της δικαιοσύνης, της αγάπης χωρίς υστεροβουλία, της αρμοστικότητας, της Αρετής. Η Αλήθεια , το Ωραίο και  το Αγαθό αναδύονται από τη σύνθεσή τους στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας, που συνιστά τη «λυδία λίθο»(touch stone) του κόσμου μας.

Σχολιασμός
Ο Λόγος είναι η πιο θεμελιώδης σύλληψη του ανθρώπινου  πνεύματος. Όρος χρήσιμος  σε ολόκληρο το φάσμα της γνώσης. Στα Μαθηματικά εκφράζει την αναλογία και στη Θεολογία  αποδίδεται  με την  έννοια  «ιερός Λόγος». Ο λόγος παραπέμπει στη βαθύτερη ουσία της έννοιας, στην νομοτέλεια και εκφράζει πάντα καθολικότητα. Εκφράζει ενότητα θεωρίας και πράξης.
Ο λόγος δεν  έπαψε ποτέ να ασκεί γοητεία στον ανθρώπινο νου. Ο Λόγος καθίσταται ο έρωτας για την αλήθεια, το ωραίο και το αγαθό. Η αέναη περιπέτεια της ανθρώπινης  απορίας, στο μεταίχμιο του φιλοσοφικού στοχασμού, της θεολογικής έξαρσης  και της σύγχρονης επιστημονικής σκέψης, για ένα συναρπαστικό ταξίδι  αναζήτησης της «Ιθάκης» του. Μια πορεία που έχει ως βατήρα, ό,τι ο άνθρωπος με το πνεύμα του συλλαμβάνει. Εδώ έγκειται η αξία της κρίσιμης   έννοιας του «χρυσού λόγου», ως modulus  και «πλέξη» του κόσμου.
Η χριστιανική θεολογία οικειώθηκε την έννοια του λόγου, ως προσωποποιημένο αποκαλυπτικό Λόγο, όπως παλαιότερα οι  ελληνικοί μύθοι τον Ερμή και  τον Πάνα. Ο Λόγος πλέον  κατανοείται ο αποκαλυπτικός εξάγγελος του Θεού, ως υπαρκτό  και υπεράνθρωπο πρόσωπο, ως Υιός του Θεού και Υιός του Ανθρώπου. Ο Ιησούς, ως αποκαλυπτής της ουσίας του Μοναδικού Θεού  του Χριστιανικού  Κόσμου.



 Συμπεράσματα
Πρώτοι οι Αρχαίοι Έλληνες με μοναδικό τρόπο προσέγγισαν την έννοια του Λόγου και την εξέφρασαν κυριολεκτικά  με την Ελληνίδα Γλώσσα, ακριβώς  επειδή σύμφυτός της είναι ο  χρυσός λόγος.
Η φύση  συνιστά το παράδειγμα  αξιοθαύμαστης δυναμικής αρμονίας. Μια εξισορρόπηση των κοσμικών αντιθέσεων στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας. Η χρυσή αναλογία είναι η οικονομικότερη σύνθεση γιατί παράγει το μεγαλύτερο έργο με την μικρότερη κατανάλωση ενέργειας. Δημιουργεί συνθήκες  ιδανικής αρτίωσης μορφής και ουσίας. Η ομορφιά που αποπνέει η φύση οφείλεται στην ευταξία της αρμονικής αυτοοργάνωσης με  «πλέξη» τη «θεία αναλογία». Οι εφαρμογές της άπειρες: Στη σπειροειδή  φυλλοταξία, τα άνθη, τους  τυφώνες και γαλαξίες. Στις χημικές συνθέσεις….
Ο ανθρώπινος νους  με το αισθητικό ένστικτό του  «διάβασε» το μεγάλο μυστικό της ευμορφίας της φύσεως, την άριστη αρτίωση των στοιχείων της με τη χρυσή τομή και την εφάρμοσε  στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική...
Ως σύνθεση τέλειας αρμονίας άνισων μερών συνιστά  ιδανική πληρότητα ,από την οποία αναδύεται η λεπτοφυής ενέργεια για κάτι νέο. Είναι το κατώφλι της αρνητικής εντροπίας (ζωτικής δύναμης), δηλαδή της ζωής.  Ο Ορθός Λόγος είναι η κοινή αρετή που σφραγίζει την καθολική αρμονία και την ομαλή εξέλιξη της ζωής. Είναι η ιδανική «γλώσσα»  δημιουργικού διαλόγου και συνθέσεως των αντιθέτων μετρήσιμα  και μη. Οι δυϊσμοί είναι διαισθητικά ικανοποιητικοί αλλά λογικά αστήρικτοι και προκαλούν σύγχυση. Ο αλληλοσεβασμός, η ανεκτικότητα  έως την ύπατη αρετή  του πράττειν το αγαθό,  το διαρκές  πρόταγμα της ζωής μας, βρίσκονται πάντα στη χρυσή τομή που δίνει βέλτιστη λύση.

Επίλογος
Η  έννοια του Λόγου ως «αιώνια ρυθμιστική αρχή»  είναι ουσιαστικά ασύλληπτη από τον ανθρώπινο νου. Ο άνθρωπος είναι το μόνον ον που αντιλαμβάνεται και  θαυμάζει τον υπέροχο Κόσμο με την καταπληκτική διακριτή ισορροπία του που ακτινοβολεί.  Διαρκώς προσπαθεί να ερμηνεύσει ό,τι πραγματικά συμβαίνει στη φύση και να το εκφράσει λεκτικά και όχι μόνον.
Μοναδικό «κλειδί αποκρυπτογράφησης» στη προσπάθειά του αυτή συνιστά η χρυσή τομή, με την οποία  επιτυγχάνεται η   χρυσή αναλογία. Η «θεία αναλογία». Ο ουδός κάθε δραστηριότητας  του Σύμπαντος. Το δημιουργικό μοτίβο της άριστης λειτουργικότητας και ομορφιάς στον Κόσμο, που εξασφαλίζει και την ιδανική αρμοστικότητα στη ζωή του καθενός μας.
Ο  «χρυσός λόγος» είναι η μοναδική προσιτή  στον ανθρώπινο νου  αναλογία που μπορεί να  μάς οδηγήσει στην ερμηνεία των μυστικών του Σύμπαντος και να μας φέρει πιο κοντά στον Λόγο.
Ο Λόγος είναι η σοφία, η  Μήτις  των προγόνων μας, η φρόνηση. Η ολιστική πνευματική ενέργεια για πράξη. Η ύπατη αρετή  που αναδύεται από την πολύτροπο-ολιστική  μάθηση και συμφύεται αρμονικά μέσω της χρυσής αναλογίας με όλες τις αρετές του ανθρώπου.

                                                                    Δημήτρης Κ.   Μπάκας                                   
                                                                      Δεκέμβριος 2019