ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΖΩΗ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ

Του Δημήτρη Κ. Μπάκα

Προοίμιο

Όλοι συμφωνούμε ότι το λίκνο της ζωής είναι η Οικογένεια, γιατί εξασφαλίζει την επιβίωση και την αρχική ανάπτυξη του ανθρώπινου όντος. Εμπειρικά και επιστημονικά πλέον είναι διαπιστωμένο ότι ο χαρακτήρας της προσωπικότητας στο μέγιστο βαθμό διαπλάθεται στην νηπιακή και παιδική ηλικία και σχεδόν διατηρείται εφόρου ζωής. Ως θεσμός, η οικογένεια είναι ζωντανός οργανισμός και η «ζωή» της εξαρτάται από τις  ρέουσες κοινωνικές συνθήκες και τις αξίες που ασπάζονται τα μέλη της. Απλές σκέψεις( όχι απλοϊκές) θα κατατεθούν και όχι, φυσικά, συνταγές.

Εισαγωγή
Πρέπει να γυρίσουμε πίσω το ημερολόγιο και να δούμε πώς ήταν η οικογένεια πριν από κάποιες δεκαετίες,  να τη συγκρίνουμε με τη σημερινή και να προβάλλουμε τις σκέψεις μας στο μέλλον. Αν πάμε στα μέσα του προηγουμένου αιώνα και, ίσως, νωρίτερα  θα βλέπαμε ότι υπήρχαν δύο ξεχωριστοί κόσμοι. Ένας κόσμος για τον άνδρα και ένας για τη γυναίκα. Ο κόσμος των ανδρών εθεωρείτο ανώτερος. Κόσμος σωματικής ρώμης, συναγωνισμού, κάθε είδος κατορθωμάτων, ερωτικών και πνευματικών, ήταν  απρόσιτος στις γυναίκες.  Τα αγόρια τα έλεγαν «παιδιά», ενώ  για τα κορίτσια, τις πιο πολλές φορές έδειχναν απλή, ίσως, συμπάθεια και προσπαθούσαν να τα «εξασφαλίσουν» με ένα καλό γάμο. Οι άνδρες έπρεπε να είναι σε θέση  να καταπνίξουν τα συναισθήματά τους, να μη φοβούνται και  να μη…πονάνε!. Αυτό, φυσικά, τους καταπίεζε τόσο, που όχι σπάνια, τους οδηγούσε στη μείωση της μακροζωίας τους.
Ο γυναικείος κόσμος ήταν αφιερωμένος στη σεμνότητα, την κοσμιότητα, τη γλυκύτητα, τη θηλύτητα, στην εγκυμοσύνη, στη φροντίδα των παιδιών και του ανδρός, στο μαγείρεμα  και στη νοικοκυροσύνη. Η γυναίκα γέμιζε με  ζωή το σπίτι, αλλά πάντα ήταν υπό κηδεμονία και έλεγχο.  Πριν τον γάμο βρισκόταν υπό έλεγχο του Πατέρα της, αλλά και μετά το γάμο καθίστατο «ύπανδρος», δηλαδή βρισκόταν υπό τον άνδρα, τον οποίο έπρεπε ακόμη και να «φοβάται»!  κατά τη ρήση του Ευαγγελίου. Εάν έμενε  γεροντοκόρη, ήταν η μεγάλη προσβολή!  Ένιωθε ως  απόβλητη και συνήθως προτιμούσε ένα δυστυχισμένο γάμο.
 Επικεφαλής της οικογένειας  ήταν, φυσικά, ο άνδρας.  Αποφάσιζε για τα πάντα. Υπήρχε μια σχέση, οιονεί, ιδιοκτησίας, που εκφραζόταν από νομικής αλλά και εκκλησιαστικής πλευράς. Η γυναίκα είχε χρέος να αγαπά, να τιμά και να υπακούει το σύζυγό της. Εκείνος τής υποσχόταν μόνο αγάπη, στοργική προστασία και σεβασμό. Η γυναίκα, συνήθως, έπνιγε τις διανοητικές της ικανότητες, εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις. Έτσι  χάθηκαν σπουδαίες ευκαιρίες να γίνει η ανθρωπότητα καλύτερη! Γιατί, απλά, ο πρώτος παράγοντας σωστής ανατροφής είναι η Μητέρα με ολοκληρωμένη παιδεία.  Ευτυχώς, σήμερα, οι πεποιθήσεις και τα πιστεύω μας  έχουν αλλάξει σε σημαντικό βαθμό. Η γυναίκα επιλέγει, όπως και ο άνδρας, την σταδιοδρομία της και  τη μόρφωσή της. Στο θέμα τη σεξουαλικής απελευθέρωσης, άλλαξαν οι απαιτήσεις που ήταν πάντα υπέρ του άνδρα. Ο  προγραμματισμός γεννήσεων είναι προσιτός σε όλους, αν και πολλοί θεωρούν ακόμη  τον έλεγχο αποδεκτό και επιθυμητό.
Την παλιότερη εποχή υπήρχαν πολλοί θάνατοι γυναικών στο τοκετό και των ανδρών, λόγω κακουχιών και συνθηκών εργασίας, οπότε όταν συνέβαινε  ο θάνατος τού ενός μέλους, ανέκυπτε  αδήριτη η ανάγκη νέου γάμου και δεύτερης(μικτής) οικογένειας. Αυτό το φαινόμενο της μικτής οικογένειας είναι και  σήμερα σε έξαρση, γιατί  έχουμε περισσότερα διαζύγια. Οι  μικτές οικογένειες  παλαιότερα, αλλά και τώρα, ακόμη, δεν θεωρούνται υποδειγματικές. Το κοινωνικό στίγμα κατάτρεχε,  όποιον γεννιότανε από ανύπανδρη μάνα. Τότε βασική λύση ήταν η υιοθεσία, αλλά το πρόβλημα παρέμενε υπαρκτό. 

Σχολιασμός
Μέχρι πριν από λίγα χρόνια οι άνδρες είχαν την κυρίαρχη θέση, οι γυναίκες ζούσαν υποταγμένες, εξαρτημένες και θεωρούνταν κατώτερες. Ήταν μια σχέση κυριαρχίας και υποταγής, Ήταν καλή ή κακή; Το ερώτημα, φυσικά. είναι ρητορικό. Ακόμη και εάν η γυναίκα ήταν η καρδιά και η ψυχή της οικογένειας, ο ρόλος ήταν κατώτερος από τον ρόλο του άνδρα. Δε δινόταν ιδιαίτερη  αξία στα συναισθήματα, στην καρδιά και στη ψυχή για τα ζητήματα της ζωής. Κυριαρχούσε η υποταγή. Αυτό έχει σημαντικά αλλάξει. Οι επιστήμες αποδεικνύουν ότι για τους άνδρες είναι θέμα καθαρά υγείας και μακροβιότητας να δέχονται τα συναισθήματά τους τίμια και ειλικρινά. Το ίδιο, φυσικά, που ισχύει και για τις γυναίκες. Το στερεότυπο εξουσίας του αρσενικού και  υποταγμένου θηλυκού αναβαθμίσθηκε σε  σχέση ισοτιμίας. Μεγάλο, μάλιστα,  ποσοστό των ανδρών απολαμβάνει τη μοιρασιά των ευθυνών μέσα στην  οικογένεια.

Αποτιμήσεις
Η  ισορροπία μεταξύ ανδρών και γυναικών εκτιμάται ως μεγάλος σεισμός , όπως η ανακάλυψη ότι η Γη είναι στρογγυλή και όχι επίπεδη. Η ισοτιμία, που απαιτεί, ακόμη, αρκετό χρόνο για να απλωθεί θα καταστήσει την οικογένεια πιο υγιή και ευέλικτη και αποδοτική. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε συνθήκες ισοτιμίας καθίστανται και καλύτεροι πολίτες και μάλιστα δημοκρατικοί. Οι γονείς είναι υποχρεωμένοι να βελτιώνονται συνεχώς για να έχουν επαφή με τα παιδιά τους, τα οποία θα ωριμάζουν μαζί τους.  Εκτιμάται , ότι αυτή η αντίληψη θα αποτελέσει ένα κομβικό σημείο ανάτασης της παιδείας προς μία ουσιαστικά ανθρώπινη ανάπτυξη και ένα λαμπρότερο κοινωνικό  μέλλον.
Η οικογένεια, ως ομάδα ατόμων, που συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αίματος, γάμου, υιοθεσίας και  διαμένουν κάτω από την ίδια στέγη, συνιστά τη ζεστή οικοφωλεά, στην οποία επωάζεται, ως καρπός αγάπης, η ίδια η ζωή. Εκεί το άτομο δημιουργεί τα πρώτα και πιο σταθερά ριζώματα του εαυτού του. Διαμορφώνει την ατομικότητά του με την ένταξη στο στενό, αλλά συμπαγές ανθρώπινο  σύνολο. Στην οικογένεια μπαίνουν τα θεμέλια της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Για να πετύχουμε αυτή τη θετική εξέλιξη απαιτείται μια πιο ολιστική παιδεία, ώστε να αναπτυχθούν οι πνευματικές, ψυχολογικές, συναισθηματικές, νομικές , διανοητικές  μας αντιλήψεις αρμονικά. Σήμερα στηριζόμαστε συνήθως στους δυισμούς! Διατηρούμε πάντα τις διαφορές μας και μάλιστα τις τονίζουμε περισσότερο: αρσενικό –θηλυκό, νέος –γέρος,  πλούσιος -πτωχός,… Θαρρούμε ήλθε καιρός να βρούμε και τις ομοιότητες μεταξύ μας, που μας φέρνουν πιο κοντά. Οι διαφορές είναι απολύτως απαραίτητες γιατί δημιουργούν κίνηση , ζωντάνια και πρόοδο. Αρκεί ,όμως, να βρίσκονται πάντα μέσα στα όριά τους. Να εγγίζουν την κρίσιμη φάση, αλλά να μη καταστρέφουν το όλο.
Να συνηθίσουμε σε μια αρμονική ισοτιμία, όχι σε μια άκρατη ισοπέδωση όλων. Μια ισοτιμία, από την οποία αναδύονται η αυτονομία, η μεγαλύτερη δυνατή ατομική ελευθερία, το αίσθημα ευθύνης, η συλλογική λήψη αποφάσεων, ο δημιουργικός διάλογος για τη πιο λυσιτελή λήψη των συγκρούσεων…
Ουσιαστικά  η ζωή μας εξελίσσεται μέσα σε απρόβλεπτες συνθήκες, ως εάν χάος! Ζούμε, πάντα, σε μια κρίσιμη κατάσταση , στην οποία αναπτύσσονται και οι  νέες λύσεις. Είναι υποχρεωτική αυτή φάση της κρίσης για να αναδυθεί το νεότερο ( καλύτερο ή χειρότερο!). Όπως κάθε φάση της ζωής έτσι και η σημερινή, είναι μια εποχή μετατροπών και επιλογών σε όλους τους τομείς. Μέσα από τις ρωγμές και το θρυμματισμό του παλαιού αναδύεται το νέο. Επιδίωξή μας , όμως πρέπει  να είναι καλύτερο  και όχι καταστροφικό.
Οι οικογένειες πάντα ήθελαν να είναι ευτυχισμένες και υγιείς. Αναζητούσαν την πληρότητα και ένα υψηλό νόημα  για τη ζωή. Φυσικά, αυτό  δεν εφικτό πάντα. Το ιδανικό σχήμα ποτέ δε συλλαμβάνεται. Διαφεύγει, γι’ αυτό προκαλεί και το ενδιαφέρον για τη ζωή μας.  Στο βαθμό που πραγματώνεται δεν προκαλεί κορεσμό! Εκεί έγκειται η αξία του!
Παλαιότερα  οι άνθρωποι ζούσαν για να εκπληρώσουν το ρόλο τους στη ζωή. Να εκτελέσουν τα καθήκοντά, που είχαν παραλάβει ως κληροδότημα και ήταν  υποχρεωτικά. Σήμερα ως πρώτη αξία   θεωρείται η ατομική ευτυχία. Γι’ αυτο  κάθε μέλος της οικογένειας είναι  ισότιμο με τα άλλα, αισθάνεται πρώτης κατηγορίας  και απολαμβάνει όση ελευθερία είναι δυνατή, χωρίς να καταστρέφεται η ισορροπία και να βλάπτεται η προσωπικότητα των λοιπών μελών.
  Είμαστε υποχρεωμένοι να κινηθούμε επάνω σε μια κορυφογραμμή, όπου συνδυάζεται ισότιμα το ατομικό με το γενικό συμφέρον και να πιστέψουμε, τουλάχιστον οι πολλοί, ότι το γενικό συμφέρον είναι εκείνο που εξασφαλίζει και το ατομικό. Το ατομικό είναι μάλλον  το ενδόσιμο, ήτοι το κίνητρο για ανάληψη δράσης και καταβολής προσπάθειας εκ μέρους μας.
Μια πιο ολιστική διάπλαση προσωπικότητας είναι υποχρεωτική, ώστε να καλλιεργηθεί και το συναίσθημα της αδελφοσύνης. Το τρίπτυχο Ελευθερία- Ισότητα – Αδελφοσύνη είναι εφικτό,  μόνον ως αρμονικό όλο. Ήτοι, χωρίς να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό καμία από τις τρεις αξίες, πρέπει να  συνυπάρχουν στη χρυσή, εκάστοτε, αναλογία. Η απόλυτη ελευθερία οδηγεί σε αναρχία και διάσπαση  της οικογένειας. Η απόλυτη ισότητα δεν είναι εφικτή, αλλά η ισοτιμία. Τέλος μόνον με την αδελφική αγάπη συν- αρμολογούνται πιο αποτελεσματικά οι διαφορές μεταξύ των μελών. Ακόμη και η δικαιοσύνη μόνη της δεν αρκεί, γιατί  είναι, σχετικά, άκαμπτη. Η  αλληλοκατανόηση με  ανθρωπινότητα είναι απαραίτητη  σε όλες τις περιπτώσεις λεπτών ισορροπιών.
Κοντολογίς, μέσα στην οικογένεια, οι ενήλικοι πρέπει να  συνεργάζονται, να είναι ανοιχτόκαρδοι μεταξύ τους, δείχνουν το σεβασμό τους και την εκτίμησή τους ο ένας στον άλλον. Να τον μεταχειρίζονται ως μοναδικό πρόσωπο.  Να κατανοούν τις διαφορές και να συναισθάνονται την ομοιότητά τους, ώστε να τα  συνθέτουν όλα εποικοδομητικά. Με αυτόν τον τρόπο να ανατρέφουν και με το παράδειγμά τους καθίστανται πρότυπα για τα παιδιά τους. Η λύση των διαφορών να  γίνεται με δημιουργικό διάλογο μέσα σε μια διαρκή  και ταυτόχρονη ωρίμανση όλων των μελών της οικογένειας. Φυσικά, πρέπει να καταπολεμηθούν όλες οι αγκυλώσεις (εγγράμματα)  του παρελθόντος, αλλά σε βαθμό που αναπληρώνονται με τη ανάπτυξη πιο υγιών σχέσεων. Ό,τι  έχει δοκιμασθεί με επιτυχία μέσα στην ιστορική διαδρομή ΔΕΝ καταργείται ποτέ.
Όλα αυτά διέρχονται από την καλλιέργεια και ανάπτυξη  ενός ολογράμματος δοκιμασμένων  αρετών, όπως η φρόνηση, η σωφροσύνη, η δικαιοσύνη , το θάρρος , η γενναιοδωρία, η συμπόνια, η μεγαλοψυχία, η γλυκύτητα και προπαντός η αγάπη, που   πρέπει να καλλιεργούνται διαρκώς.
 Θεμέλιο και κορμός όλων των αρετών είναι οι ρυθμιστικές αξίες: Η αναζήτηση της αλήθειας, της σοφίας (συνδυασμός της λογικής και συναισθημάτων), μαζί με τη συναισθηματική και  αισθητική καλλιέργεια που οδηγεί στο κάλλος , αλλά  προπαντός η δύναμη θέλησης για πράξη του αγαθού. Θεμέλιο , όμως, όλων είναι η ανάπτυξη υψηλής θετικής αυτοεκτίμησης και της αρμοστικότητας (fitness),  χωρίς τις οποίες είναι ανέφικτη κάθε άλλη αρετή.

Επίλογος
Η Ανθρωπότητα βρίσκεται στα πρόθυρα μιας καμπής της ιστορίας της. Ποτέ άλλοτε τόσο πολλοί δεν ένιωθαν αποθαρρημένοι με τον κόσμο, που ζούμε. Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργούνται και πολλές εστίες ανάδυσης θετικής ανθρώπινης ενέργειας. Το βασικό αίτημα: Μεγαλύτερος σεβασμός στον άνθρωπο, ως πρόσωπο. Ήτοι ειλικρινείς σχέσεις, συμπόνια και στοργή. Ήτοι μια παιδεία ολιστικής μορφής με κεντρικό ενδιαφέρον στην ανθρώπινη ποιότητα.
Αναζητείται διάπλαση προσώπων. Ο  καθένας μας αισθάνεται ολόκληρος και πραγματικός, όταν αισθάνεται την αγάπη και το σεβασμό, ως αμοιβαία συναισθήματα. Τότε  και ο κόσμος γίνεται πιο ανθρώπινος. Τότε αναδύεται  το υπέροχο συναίσθημα ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο που μάς θέλει ως μέλος του  και εμείς επιθυμούμε  διακαώς  να ανήκουμε σε αυτό.
 Όλα αυτά ξεκινούν, όμως από την οικογένεια.   Ο Κόσμος μας, ως Ανθρωπότητα αποτελείται από έθνη, κράτη, κοινωνίες, κοινότητες , που  έχουν ως μέλη της οικογένειες. Ό,τι μαθαίνει ο άνθρωπος στη οικογένεια ουσιαστικά επηρεάζει το όλον της κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Όποια παιδεία διδάσκεται μέσα  στην οικογένεια αντανακλά σε όλη την κοινωνία, γιατί μια αέναη  αυτοομοιότητα χαρακτηρίζει όλες τις ανθρώπινες σχέσεις. Εάν η οικογένεια διδάσκει ειλικρινή αυτοσεβασμό, συμβιβασμό, ατομική και ομαδική ευθύνη το ίδιο θα συμβεί, αργά ή γρήγορα και στην κοινωνία. Εάν, όμως, διδάσκει την εξέγερση, την αντιπαλότητα και την αδιαφορία,  δυστυχώς , τα ίδια θα επικρατήσουν και στην κοινωνία και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.  Τα παιδιά θα γίνουν στη ζωή τους, σχεδόν πάντα, ό,τι έχουν βιώσει στα παιδικά τους χρόνια μέσα στην οικογένεια.
Η υγιής  Οικογενειακή ζωή, συνιστά διαρκές  πρόταγμα όλων μας.  Είναι η μέγιστη ανθρώπινη αξία,  γιατί  συνιστά το πρώτιστο παράδειγμα  αγαστής ανθρώπινης συμβίωσης. Το εκ των ων ουκ άνευ για το μέλλον του Ανθρώπου.  Η πραγμάτωσή της είναι  πολύ δύσκολη, γιατί  απαιτεί ψυχική και πνευματική δύναμη, ώστε  να καταπολεμηθούν τα  ελαττώματα και αδυναμίες μας. Γι’ αυτό διατεινόμαστε ότι η οικογενειακή ζωή συνιστά πρώτιστη αξία  αλλά και ύπατη δια βίου αρετή.
                                                                                          Δημήτρης Μπάκας
                                                                                              Ιανουάριος 2020