ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΕΣΘΑΙ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ

Του Δημήτρη Κ. Μπάκα

Προοίμιο
Το θρησκεύεσθαι είναι άρρηκτα συνυφασμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη. Φαίνεται  ότι μόλις ο άνθρωπος ανέπτυξε τις νοητικές του δυνάμεις, έστω και σε νηπιακό στάδιο,  και άρχισε να αποχτά συνείδηση  διαπίστωσε το μεγάλο μυστήριο της ζωής. Ένοιωσε  την ανάγκη να προσδιορίσει τον εαυτό του μέσα σε ένα πελώριο χάος. Τα βασανιστικά ερωτήματα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό και τώρα ακόμη τον ταλαιπωρούν, προέκυψαν αμείλικτα. Ένα άπειρο πλήθος αγνώστων και ανεξήγητων  φαινομένων τού προκαλούσαν δέος και απόγνωση, μαζί με την επιθυμία να τα γνωρίσει και να τα  εξηγήσει. Αυτό τον έκανε να αποκτήσει μια φυσική περιέργεια για τα πάντα. Προκλήθηκε η επιθυμία και απόλαυση να  φωτίσει και να γνωρίσει τον κόσμο που τον περιβάλλει, αλλά και το εσωτερικό του «είναι», που τόσο τον επηρεάζει.

Εισαγωγή
 Ο Αριστοτέλης διατύπωσε πολύ εύστοχα την ιδιότητα αυτή της διαρκούς αναζήτησης  του ανθρώπου λέγοντας « ο άνθρωπος φύσει ορέγεται του ειδέναι». Αυτή η όρεξη για μάθηση τον έφερε στο σημείο να θεωρηθεί  ο άρχοντας του κόσμου, ως πλασμένος «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν»  με τον Μεγάλο  Δημιουργό του Κόσμου, τον Θεό του. Τόση είναι η εμπιστοσύνη του για τις δυνάμεις του, ώστε έφθασε, μάλιστα, στο σημείο να τον καταργήσει! Και θεώρησε, επί πλέον, ότι έχει εξουσία σε όλη τη Γη και τα υπάρχοντα πάνω σε αυτή, αφού μπορεί να τα τιθασεύσει και να τα ποδηγετήσει. Από πολύ νωρίς, όμως, κατάλαβε ότι τα όριά του ήταν αρκετά περιορισμένα. Μόλις  τα ξεπερνούσε κάποιο κακό τού συνέβαινε. Τότε μίλησε για «ύβρη» και για «οργή» των  θεών και του Θεού αργότερα. Ζει κοντολογίς μέσα στο χώρο του μεγάλου μυστηρίου, του τρόμου και της αβεβαιότητας. Και μάλιστα όσο περισσότερα ερμηνεύει, τόσο περισσότερα άγνωστα συναντά.
Το δυσάρεστο είναι ότι έπλασε τον Θεό σύμφωνα με τις δικές του ανάγκες. Απλά του έδωσε κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία εκείνος θα ήθελε να έχει αλλά δυστυχώς του λείπουν. Βασική λαχτάρα του η  αθανασία, που τόσο θα ήθελε, αλλά οι  θεοί  την «κράτησαν» για τους ίδιους. Ο φόβος του θανάτου είναι ο μεγαλύτερος τρόμος για τον άνθρωπο, από τότε που απέκτησε την  μερική έστω αυτογνωσία του και διαπίστωσε αυτό που τα άλλα όντα της φύσεως, ίσως,  δεν αντιλαμβάνονται. Επιβεβαιώθηκε για τη θνησιμότητά του. Αυτό τού προκάλεσε τέτοιο τρόμο και άρχισε να επιζητάει το νόημα της ύπαρξής του. Να επιδιώκει τον εξορκισμό του θανάτου και δεν μπορεί να παραδεχτεί ότι τα  χρονικά του όρια βρίσκονται μέσα σε εκείνα τα έτη που μετράει στη ζωή του.
Έγραψε και φυσικά γράφει και τώρα την ανθρώπινη ιστορία, που του παρέχει κάποια άλλη διάσταση χρονική, σαν συνέχεια της ζωής των προγόνων του και επιγόνων του. Αναρωτιέται αν κάποιο χέρι τον οδηγεί κάπου. Και πάλι ανησυχεί για το αύριο, γιατί παρά τις ομοιότητες των επαναλαμβανόμενων καταστάσεων η αβεβαιότητα είναι η μόνη σταθερή διάγνωση. Όσο και αν τα γνωστικά του όρια αυξήθηκαν με τη χρήση των πολύπλοκων εργαλείων, που ο ίδιος ανέπτυξε,  διαπιστώνει ότι οι γνώσεις του είναι ελλιπείς. Το μόνο συγκεκριμένο που έχει είναι το περιορισμένο των γνώσεών του.
 Έβλεπε τα αστέρια και τα προσκυνούσε, ως θεούς. Απορούσε  από πού έρχονται και που πάνε! Κατόρθωσε σε μεγάλο βαθμό να τα αναγνωρίσει, να τα ονομάσει και να τους δώσει ταυτότητα. Μάλιστα έκανε και το μεγάλο άλμα να διαπιστώσει ότι και η Γη, στην οποία ζει …κινείται!!! Και μάλιστα με πολλαπλές κινήσεις. Και εξακρίβωσε ότι υπάρχουν και άλλα πολύ πιο μεγάλα αστέρια  και άρχισε να τα μετράει. Και  Ω ! του «θαύματος» είδε, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι υπάρχουν και  κάπου εκατό δισεκατομμύρια αστέρια στο δικό μας Γαλαξία. Και από εκεί υπολόγισε ότι υπάρχουν και άλλοι εκατό, και πλέον,  δισεκατομμύρια Γαλαξίες. Τελευταία, μάλιστα, τα υπολόγισε καλύτερα και βρήκε ότι υπάρχουν !!! τετρακόσια δισεκατομμύρια Γαλαξίες!.
 Από την άλλη μεριά στον μικρόκοσμο, είχε διαισθανθεί από την εποχή  Αρχαίας Ελλάδας, ότι τα πάντα συνίστανται από κάποια μικρά σωματίδια , που τα ονόμασε άτομα , γιατί δεν τέμνονται. Και τώρα μάλιστα κάνει πειράματα για να διαπιστώσει και χιλιάδες φορές  μικρότερα από τα άτομα στοιχεία. Ας αφήσουμε τον εσωτερικό του κόσμο των συναισθημάτων, των παθών και ορμών του, τα οποία όσο και να προσπαθεί να τα προσδιορίζει, τόσο κάτι πιο απρόσμενο τού επιφυλάσσουν.

Σχολιασμός
Με όλα τα παραπάνω, που επιγραμματικά αναφέραμε, διαπίστωσε ο άνθρωπος την ελάχιστότητά του, παρά την κολοσσιαία δύναμή του, με την οποία κατακτά, φαινομενικά και ουσιαστικά σε κάποιο βαθμό το περιβάλλον του.  Η διάρκεια της ζωής του σε σύγκριση με την απαρχή του Σύμπαντος ( ας παραβλέψουμε ότι υπάρχει και η άποψη ότι υπάρχουν και άλλα σύμπαντα), την στιγμή της Μεγάλης Έκρηξης, περίπου δέκα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, είναι απειροελάχιστη. Αν θεωρήσουμε τη διάρκεια της ύπαρξης του Πλανήτη μας, περίπου τα πέντε δισεκατομμύρια χρόνια, ως ένα έτος και τη  συγκρίνουμε με τη διάρκεια της ιστορικής περιόδου του ανθρώπου θα δούμε ότι  η ιστορική διάρκεια είναι κάποια λεπτά της ώρας. Άρα η ζωή του κάθε ατόμου , και αν ακόμη ζήσει εκατό χρόνια ,θα είναι κάποια κλάσματα του δευτερολέπτου!
Και όμως αυτό το άτομο-άνθρωπος θεωρεί όλο τον  Κόσμο δικό του! Φυσικά,  δεν παρέχουμε στοιχεία για το  μέγεθός του σε σχέση με τον όγκο της Γης ή κάποιων άλλων αστέρων, γιατί θα μας έπιανε απελπισία. Κάτι σοβαρό, λοιπόν, λείπει στον άνθρωπο για να συνδέσει τον εαυτό του με το άπειρο, που τον περιβάλλει, είτε τοπικά είτε χρονικά. Πιστεύει ότι είναι προνομιούχος γιατί έχει το αναπτυγμένο μυαλό του, εντούτοις με το υπέροχο αυτό δώρο αντιλαμβάνεται και τη μικρότητά του απέναντι στο Σύμπαν. Από εκεί προέκυψε η αδήριτη ανάγκη να στηριχθεί στο Δημιουργό του Σύμπαντος. Μόνον που και εκεί τα θαλάσσωσε. Και δεν αναφερόμαστε, φυσικά, σε όσους Τον κατάργησαν. Ο άνθρωπος  θρυμμάτισε τον Θεό του. Τον έκανε σαν τον εαυτό του. Τον έκανε φύλαρχο. Τον έκανε  εθνάρχη . Τον έκανε προστάτη της οικογένειάς του και τελικά Τον έκανε προστάτη του εαυτού του, με το αζημίωτο βέβαια. Λες και ο άπειρος Θεός θα έκανε τα τερτίπια τα δικά μας. Θα άλλαζε τους νόμους του, επειδή εμείς Του υποσχεθήκαμε κάποιο «τάμα». Ζητάμε τη βοήθειά Του, όταν τη θέλουμε και για ό,τι θέλουμε. Μετά Τον  ξεχνάμε και παραβιάζουμε τις θελήσεις Του.
Δεν είμαστε οι επαΐοντες για τα θέματα της Θρησκείας και της Θεολογίας. Ακολουθούμε, απλά, τα όσα βιώσαμε από τα παιδικά μας χρόνια και εξακολουθούμε να βιώνουμε, παρά το ότι οι πολλαπλές εμπειρίες της ζωής και οι επιστημονικές γνώσεις μάς οδήγησαν σε μια πιο ποικίλη θεώρηση του Κόσμου. Προπαντός, επειδή το θρησκεύεσθαι είναι κατά βάση  θέμα πίστεως, δηλαδή απόλυτα προσωπικό θέμα, εμείς δεν είμαστε σε θέση να εκφράσουμε άποψη και ειδικότερα σε θέματα Δογμάτων, τα οποία ανήκουν στο πεδίο των Ιερών Λειτουργών. Δεν μπορούμε, όμως, να αγνοήσουμε την πελώρια επιρροή στα θέματα παιδείας και πιο συγκεκριμένα στο ηθικό ενέργημα.
Η θεώρηση του θρησκεύεσθαι, ως βασικού παράγοντα δόμησης της προσωπικότητας του ανθρώπου, είναι αναντίρρητη. Πρέπει, όμως, να είμαστε ανεχτικοί στις κρίσεις μας, κυρίως γιατί το θρησκεύεσθαι εκφράζεται σε ανθρώπινα πρόσωπα, που έχουν και τις αδυναμίες τους και στις οποίες εμείς συνήθως  αγκυλωνόμαστε. Δεν αναφερόμαστε φυσικά στις ακραίες  περιπτώσεις φανατισμού , οι οποίες μάς οδηγούν, δυστυχώς, στο εσφαλμένο συμπέρασμα, ότι το θρησκεύεσθαι προκαλεί μόνον τη συσπείρωση στενόμυαλων και φανατικών. Αποκρύπτεται, ίσως πολλές φορές εσκεμμένα, με την αναφορά ιστορικών γεγονότων, ότι το θρησκεύεσθαι είναι πανανθρώπινο συναίσθημα, που όταν βρίσκεται στα καθαρά όριά του, ενώνει τους ανθρώπους ως πλάσματα του ίδιου Θεού.
Επί πλέον σε ότι αφορά στη δόμηση του ανθρώπου το θρησκεύεσθαι έχει μεγάλο μερτικό στην αναζήτηση της αλήθειας. Είναι απόλυτα αποδεχτό ότι αν πιστεύουμε σε κάτι είναι περισσότερο από κάτι αληθινό. Ανεξάρτητα του αν υπάρχει κάτι, εφόσον εγώ το πιστεύω ως πραγματικό, τότε για μένα υπάρχει και στηρίζω όλες τις απόψεις και επιχειρήματά μου επάνω σε αυτή τη βεβαιότητα. Την απόλυτη αλήθεια, όμως, δεν μπορεί να την κατακτήσει ο άνθρωπος. Μόνον αληθινά πράγματα και γεγονότα μπορεί να διαπιστώσει.

Αποτιμήσεις
Το θρησκεύεσθαι  υπηρετεί την παμμέγιστη αξία της ιερότητας, η οποία είναι η αξία, που θα μπορούσε να έχει ως οδηγό  ο άνθρωπος. Η  έννοια της ιερότητας , η ξεκινάει από τα πιο προσφιλή μας πρόσωπα και πράγματα (πχ. η φωτογραφία της  μητέρας μου είναι ένα τόσο πολύτιμο αντικείμενο για μένα που το θεωρώ ιερό, και ποτέ δεν θα δεχόμουν την προσβολή του από κάποιον άλλον) και φθάνει μέχρι το απόλυτο Ιερό του Θεού.   Δυστυχώς, όμως, λαμβάνουν τη χροιά του «ιερού»  ενδιάμεσα μεγέθη, τα οποία τις πιο πολλές φορές δεν έχουν και την ουσιαστική αξία. Ας μη ξεχνάμε τον φανατισμό στα κατά καιρούς « ιερά είδωλα» της μόδας, του κινηματογράφου και των  γηπέδων. Ακόμη και η υπερβολική  «ιεροποίηση» του ατόμου έχει βλάψει σε μεγάλο βαθμό την έννοια της ανθρωπινότητας που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την κοινωνικότητα του ατόμου.
Η λογική σκέψη του ανθρώπου, με την οποία αναλύει,  συλλαμβάνει και  κατανοεί  αφηρημένες έννοιες,  η ικανότητα να βιώνει και να εκφράζει αισθητικές συγκινήσεις, η συναίσθηση της ηθικής ευθύνης, η δύναμη της αγάπης κλπ. είναι τα ριζικά χαρίσματα, που συνιστούν την ειδοποιό διαφορά , την ανθρωπινότητα.  Ο  γόνιμος εικοστός αιώνας  ανέδειξε και τη μεγάλη αδυναμία του ατομικού εγκέφαλου να συλλάβει το σύνολο των γνώσεων. Οι ποικίλες θεωρίες   (σχετικότητας, απροσδιοριστίας, του χάους κλπ.) ανάδειξαν το πρόβλημα, με συνέπεια να αιωρείται πλέον μια αβεβαιότητα. Κάθε φορά που επιδιώκει να  γίνει  πιο ισχυρός, σε πλούτη και γνώσεις, για να κυριαρχήσει συμβαίνει το αντίθετο. Αναδύεται μίσος και εχθρότητα και η αβεβαιότητα μεγαλώνει. Τότε ούτε η ελπίδα αναδύεται ούτε η αγάπη ευδοκιμεί. Με τη συνεργασία, μόνον,  καταπολεμούνται τα προβλήματα.
Είναι ουσιαστικά ανέφικτο να αναπτυχθεί το ηθικό ενέργημα, χωρίς  να θεωρήσουμε τους άλλους, τουλάχιστον ίσους με εμάς, σε ότι αφορά τα βασικά δικαιώματά τους. Το υγιές θρησκεύεσθαι είναι το κατεξοχήν συναίσθημα, που οδηγεί τον «άλλον» στην ίδια μοίρα με το «εγώ». Πρέπει να ξεπεραστούν τεράστιες εσωτερικές μας δυσκολίες  για να επιτευχθεί, Γι’ αυτό συνιστά  μέγιστη αξία και αρετή.  Οφείλουμε να θεωρούμε τον συνάνθρωπο, ως  πλάσμα καθ’ ομοίωσιν του Θεού. Ήτοι ότι έχει, κάτι το θεϊκό μέσα του, άρα είναι άξιος σεβασμού, όπως και ο Πλάστης του.  Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη συνιστά μια μοναδικότητα, που έχει μεν ομοιότητες με τους άλλους συνανθρώπους, αλλά έχει και χαρακτηριστικά ανεπανάληπτα. Οι ομοιότητες μας φέρνουν κοντά , αλλά  η βελτίωση της προσωπικότητάς μας αναδύεται από τη σύνθεση των  διαφορών μας.
Με τη βοήθεια της  επιστήμης  εξιχνιάστηκαν σε απίστευτο βαθμό πολλά και σπουδαία  ερωτηματικά, αλλά η ίδια η επιστήμη παραδέχθηκε ότι όλα δεν είναι προβλέψιμα.  Ειδικά τα ανθρώπινα δεν είναι να προβλεφθούν ούτε στατιστικά, γιατί είναι άπειροι οι παράγοντες που  συντρέχουν στη διαμόρφωση της πραγματικότητας.  Όλες οι  ισορροπίες  διέρχονται από μια φάση κρισιμότητας, κατά την οποία τα πάντα είναι πιθανά. Είναι τότε που και οι ειδικοί ακόμη λένε « Ο Θεός να βάλει το χέρι Του»! Τότε η θεά τύχη έχει κύριο ρόλο. Αυτό βέβαια έχει και τα θετικά του, γιατί δίνει ελπίδες και κουράγιο, εκεί που όλα θεωρούνται ως χαμένα. Και όντως πολλές φορές έχουν συμβεί και «θαύματα»! Γιατί δεν είναι δυνατόν να προβλεφθούν όλες οι αλληλοεπιδράσεις και αναδράσεις.
Όλες οι αξίες συνιστούν ποιοτικές κορυφές,άρα αναδύονται σε ένα σημείο λεπτότητας και κρισιμότητας που ονομάζεται τακτ. Ήτοι ένα άγγιγμα, μια επαφή χωρίς διατάραξη. Συνήθως είναι γνωστό το τακτ συμπεριφοράς. Υπάρχει, όμως, το τακτ της κρίσης για λήψη αποφάσεων , όπως και  τακτ της ηθικής ευθύνης , στο οποίο  η επιτηδειότητα καθίσταται αρετή. Το σημείο κρυστάλλωσης του σκέπτεσθαι, του συναισθάνεσθαι και της βούλησης για πράξη συνιστά  το  κρίσιμο σημείο αυθεντικής πίστεως που πρέπει πάντα να υπηρετεί την αλήθεια , το κάλλος και το αγαθό συνάμα.

 Επίλογος
Η επιστήμη βασίζεται στην παρατήρηση και το πείραμα, καθοδηγούμενη από το λόγο. Η Θρησκεία οικοδομείται επάνω σε ένα σύνολο δοξασιών. Όταν η επιστήμη και η θρησκεία είναι αδιάλλακτες μπορούν να επιτύχουν ειρηνική συνύπαρξη,  μόνον αγνοώντας η μία την άλλη! Ευτυχώς αυτή η απόλυτη ασυμβατότητα  έχει πλέον αμβλυνθεί σε σημαντικό βαθμό. Και οι δύο υπηρετούν το καλό του τον ανθρώπου. Δίπλα μας υπάρχουν πάντα  υπέροχοι επιστήμονες που ακολουθούν θρησκευτικά δόγματα,  αλλά και λειτουργοί θρησκειών που έχουν πλήρη επιστημονική κατάρτιση.  Οι ακραίες καταστάσεις και η χρήση δογμάτων για άλλους σκοπούς, πέραν από τις ανθρώπινες  ανάγκες, βλάπτουν και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις έχουν αμαυρώσει την εικόνα των Θρησκειών. Επιστήμη  χωρίς πίστη στο καλό  της ανθρωπότητας θα ήταν ολέθρια επιστήμη.
 Σε ό, τι αφορά στην προέλευση της ζωής για την οποία έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι είναι παραδεκτό γενικά, ότι αυθόρμητη γένεση ενός έμβιου οργανισμού από μη ζώσα ύλη δεν έχει ποτέ παρατηρηθεί στη φύση ή παραχθεί πειραματικά. Κοντολογίς «η επιστήμη δεν μπορεί να διαψεύσει εκείνους που επιθυμούν να αποδώσουν την προέλευση της ζωής στη θεία παρέμβαση. Η επιστήμη μπορεί απλώς να επισημάνει , ότι μια τέτοια παρέμβαση φαίνεται περιττή, καθώς επίσης και απίθανη, στο φως της σημερινής γνώσης». «Chistian de Duve)
Δεν μπορεί να καλύψει η νοημοσύνη όλα τα ανθρώπινα και κοινωνικά φαινόμενα που είναι αναδύσεις άπειρων και απρόβλεπτων παραγόντων. Το χαοτικό, τυχαίο και κρίσιμο είναι δυνατόν  να προβληθεί μόνον στατιστικά. Ένας  σχετικά πιο ασφαλής οδηγός είναι η εμπειρία του παρελθόντος. Ήτοι η σοφία που αποκτήθηκε από τα παθήματα και  μαθήματα, αλλά και τα επιτεύγματα. Το κληροδότημα των  προγόνων είναι ο θησαυρός μας, ως βάση της δικής μας πορείας. Καθιερωμένες  κοινές αξίες και  αρετές πρέπει να μάς ποδηγετούν. Να αναζητάμε πάντα το τρίπτυχο, που συνιστά και τη «λυδία λίθο» για κάθε σκέψη , συναίσθημα κα πράξη μας. Την αναζήτηση της αλήθειας , του κάλλους και αγαθού, τα οποία κρυσταλλώνονται σε «πιστεύω». Μια διαρκής και ζωντανή  αναζήτηση, γιατί οι απόψεις μας πλέον διαμορφώνονται από ένα καταιγισμό πληροφοριών και διαφημίσεων, τα οποία παρουσιάζουν ασύλληπτη ετερογονία σκοπών,  αποβλέποντας σε κέρδη και οφέλη που βλάπτουν τον άνθρωπο ως πρόσωπο.
Ένα ολόγραμμα αρετών απαιτείται  για τη διάπλαση μοναδικών αλλά και  συνεργάσιμων προσωπικοτήτων. Οι δοκιμασμένοι επί αιώνες  θεσμοί ανθρώπινης ιστορίας πρέπει να καλλιεργούνται καθημερινά. Οικογένεια,  Σχολείο, Κοινωνία, Πατρίδα και, ει δυνατόν, ως ιδέα μια Πλανητική Πατρίδα.  Όχι, φυσικά,  ισοπέδωση των ανθρώπων και Πατρίδων- Εθνών. Όχι όχλος και αταξία ούτε κλειστές ομάδες διαμαρτυρίας και συμφερόντων, που είναι νεκρές εκ προοιμίου. Αλλά ανοιχτά συστήματα, όπως είναι κάθε ζωντανή ύπαρξη που διαθέτει διασφαλισμένο εσωτερικό σύνολο και  αρμονικές σχέσεις με το περιβάλλον.
Προσδοκούμε μια  ωραία πορεία της ζωής της ανθρωπότητας με συνεργασία επιστημών, τεχνολογίας και ανθρωπιστικών σπουδών που ερείδονται  στην ανθρώπινη παράδοση. Δεν  λησμονούμε ότι:  Η πίστη αποδεικνύεται  πάντα πιο ισχυρή από τη λογική,  γιατί δίνει  περισσότερες πιθανότητες και τότε αναδύεται η πολυπόθητη Ελπίδα.
Προσδοκούμε τέλος, στη διατήρηση στο μέγιστο ποσοστό τη Ανθρωπότητας,   της Πίστης ότι υπάρχει   ένα Αόρατο, Ασύλληπτο Ύπατο Ον, το Οποίο  είναι Πάνσοφο , Πανωραίο και Πανάγαθο, που πάντα παρεμβαίνει από αγάπη για τον Άνθρωπο, γιατί  Αυτό είναι η πιο αληθινή και   ωραιότερη Αγάπη.
Εμείς, οι κοινοί άνθρωποι, δεν έχουμε παρά να πιστεύουμε  και να αναζητούμε από κοινού  την αλήθεια , το κάλλος και το αγαθό σε κάθε σκέψη, συναίσθημα και πράξη μας. Τότε το μέλλον θα είναι πιο ελπιδοφόρο.  ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ.
                                                                                             
                                                                                                Δημήτρης Μπάκας
                                                                                                Ιανουάριος 2020