«Μιλώντας για Δέντρα» από το Cine- Δράση.
«Μιλώντας για Δέντρα». (Η Οδύσσεια μιας Κινηματογραφικής Λέσχης). Σουδάν, Τσαντ, Γαλλία, Γερμανία, Κατάρ, ΗΑΕ, Ντοκιμαντέρ, 2019. Διάρκεια: 93’. Σκηνοθεσία: Suhaib Gasmelbari.
Το «Talking About Trees» του Suhaib Gasmelbari έκανε την πρεμιέρα του στο Panorama της Berlinale όπου τιμήθηκε με τα Βραβεία Ντοκιμαντέρ και Κοινού. Ένα πλήρες, νοσταλγικό και ποιητικό πορτρέτο της φιλίας τεσσάρων κινηματογραφιστών, αφοσιωμένων στο σινεμά, ιδρυτών της Sudanese Film Group (Σουδανικής Κινηματογραφικής Λέσχης). Επικεντρώνεται και αποτυπώνει εξαιρετικά την παθιασμένη προσπάθεια τους να οργανώσουν μια προβολή σε έναν από τους εναπομείναντες κινηματογράφους στην περιοχή του Χαρτούμ, για να αναζωπυρωθεί η μαγεία της 7ης Τέχνης και να αναβιώσει έστω μία σκοτεινή αίθουσα ως τόπος κοινής εμπειρίας, συναντήσεων και συζητήσεων. Αλλά, όπως συμβαίνει και με πολλά πράγματα στη ζωή, η πολιτική* παρεμποδίζει το έργο τους. Ευτυχώς, είναι μια αποφασισμένη παρέα αν και έχουν επίγνωση ότι ορισμένες νίκες είναι αδύνατες κάτω από την τρέχουσα ισορροπία δυνάμεων. Γιατί μπορεί να διαθέτουν φαντασία και σχέδιο, αλλά ο εχθρός είναι δυνατός.
Παρακολουθούμε και συζητάμε την ταινία με τη βοήθεια του δημοσιογράφου Ερρίκου Φινάλη. O Ερρίκος Φινάλης σπούδασε Ιστορία & Αρχαιολογία στο Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και αρθρογραφεί στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς για τα διεθνή θέματα. Έχει επιμεληθεί αρκετά βιβλία των εκδόσεων Α/συνέχεια, με πιο πρόσφατα τα: Κρίση-Πόλεμος-Ελλάδα. Νέα εποχή και ανάγκη προσανατολισμού. Υλικά ημερίδας για τον πόλεμο στην Ουκρανία., 2022 και Fagan Pierluigi, Πολυπολικός κόσμος, Γεωπολιτική και Ευρώπη, 2018.
Το ότι ο κινηματογράφος του Σουδάν είναι εντελώς άγνωστος στην παγκόσμια σκηνή, δεν προκαλεί έκπληξη καθώς μιλάμε για μια φτωχή χώρα της Αφρικής. Έκπληξη είναι ότι αυτό δεν ίσχυε πάντα. Χρόνια καταπιεστικών καθεστώτων, θρησκευτικού φονταμενταλισμού και αντιλαϊκών οικονομικών μέτρων είχαν αποτέλεσμα να κλείσουν σχεδόν όλοι οι κινηματογράφοι στη χώρα. Σκηνοθέτες που κάποτε κέρδιζαν βραβεία στα διεθνή φεστιβάλ, βρήκαν ξαφνικά όλους τους δρόμους κλειστούς όταν πριν από τρείς περίπου δεκαετίες επιβλήθηκε η στρατιωτική δικτατορία του Omar al-Bashir. Διογκώθηκαν η καταστολή και η βία, περιορίστηκαν οι δημοκρατικές ελευθερίες και μαζί μηδενίστηκαν οι δυνατότητες παραγωγής έργων πολιτισμού.
Ο Manar Al-Hilo είναι παραγωγός και οι Eltayeb Mahdi, Ibrahim Shaddad και Suliman Ibrahim σκηνοθέτες που τώρα στα εξήντα τους, ζουν στο Omdourman, όχι μακριά από το Χαρτούμ. Όλοι σπούδασαν σε φημισμένες σχολές του εξωτερικού. Οι δύο πρώτοι στην Αίγυπτο, ο Shaddad στην Ανατολική Γερμανία (DDR) και ο Ibrahim στη Μόσχα. Όλοι έχουν κερδίσει διεθνή βραβεία και όλοι συμμετείχαν σε παραγωγές όταν «ο κινηματογράφος δολοφονήθηκε» από το πραξικόπημα. Το 1989 ίδρυσαν το Sudanese Film Group με σκοπό τη δημιουργία, τη διανομή και την προώθηση ταινιών και την αποκατάσταση των εθνικών τους κινηματογραφικών θησαυρών.
Σήμερα το μεγάλο σχέδιο της ομάδας τους είναι να λειτουργήσει σαν κινηματογράφος, το εγκαταλελειμμένο υπαίθριο θέατρο «Revolution» στην πόλη τους. Τα εμπόδια πολλά. Ο ιδιοκτήτης δεν θέλει μπλεξίματα, δυσκολεύεται να δώσει το χώρο. Δύσκολη και η προμήθεια εξοπλισμού. Κάποιος τους υπόσχεται έναν προβολέα. Οθόνη δεν βρίσκουν, αλλά και αυτό θα το ξεπεράσουν. Οθόνη τους θα γίνει ένας εξωτερικός τοίχος κτιρίου ύψους 13 μέτρων, που θα ασπρίσουν. Η απόκτηση επίσημης άδειας αποδεικνύεται καφκικός λαβύρινθος. Κανείς δεν τους την αρνείται αλλά ποιο τμήμα της γραφειοκρατίας είναι το σωστό, το ικανό και το πρόθυμο να τους χορηγήσει την άδεια; Το υπουργείο τους παραπέμπει στην εθνική ασφάλεια, εκείνη στο δήμαρχο, από εκεί πίσω στην εθνική ασφάλεια και πάει λέγοντας.
Παθιασμένοι άνθρωποι, φτάνουν με το παλιό τους όχημα σε χωριά όπου αυτοσχεδιάζουν νυχτερινές προβολές. Χρησιμοποιούν τα κινητά τηλέφωνα τους για να παράγουν αποσπάσματα ταινιών όπου ηθοποιοί είναι οι ίδιοι, όχι χωρίς αυτοσαρκασμό, όταν για παράδειγμα κάποιος τους πρέπει να υποδυθεί ένα νεαρό κορίτσι. Ρωτούν τους ανθρώπους που παίζουν στο γήπεδο ποδοσφαίρου της γειτονιάς τι θα προτιμούσαν να δουν, γνωρίζοντας ότι δεν θα μπορέσουν να προβάλουν «προβληματικά» θέματα. Αστειεύονται με τον κίνδυνο η σκηνή ενός ρομαντικού φιλιού να διακοπεί από τις δυνατές κραυγές «Αλλάχου Ακμπάρ!» που αντηχούν από τα ισχυρά συστήματα ηχείων των γύρω τζαμιών. Κατά τα άλλα περνούν τις μέρες και τις νύχτες τους με συζητήσεις εν μέρει νοσταλγικές. Διαβάζουν γράμματα, αναπολούν παλιές ταινίες και τις στιγμές που πέρασαν μαζί στις φυλακές, τα βασανιστήρια, τις εξορίες. Μάλλον η προσωπική εμπειρία από την κρατική καταστολή τους ωθεί να συνεχίζουν. Επιλέγουν να δείξουν τους «Μοντέρνους Καιρούς». Οι ταινίες του Τσάρλι Τσάπλιν περιέχουν πάντα το μικρόβιο της εξέγερσης. Όχι γιατί απεικονίζουν ανθρώπους που επαναστατούν, αλλά γιατί ενσωματώνουν μια περίοδο όπου η εξέγερση είναι στον αέρα, όταν οι συνθήκες βίας και τρομοκρατίας έχουν φτάσει πια στα όρια τους.
Παρεμπιπτόντως, ο τίτλος προέρχεται από το ποίημα του Μπρεχτ «Σε αυτούς που γεννήθηκαν μετά»: «Τι καιροί είναι αυτοί, όταν το να μιλάς για δέντρα είναι σχεδόν έγκλημα, επειδή υπονοεί τη σιωπή για τη φρίκη;» Ακριβώς όπως το ποίημα του Μπρεχτ είναι κάλεσμα για αντίσταση στο ναζισμό, το «Μιλώντας για τα δέντρα» είναι μια ταινία που δείχνει ότι η απλή ύπαρξη είναι αντίσταση. Ακόμα και αν ο λαός του Σουδάν κινείται μεταξύ απάθειας και στασιμότητας και ο φόβος συμμετοχής έχει απλωθεί παντού, αυτή η ισορροπία μπορεί να αλλάξει. Το Σουδάν δεν είναι μόνον η χώρα των κατασταλτικών δικτατοριών, αλλά και αυτή της συνεχιζόμενης αντίστασης, των ανθρώπων που ξεσηκώνονται για να αλλάξουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αναγκάζονται να ζουν. Το να κάνεις μια αξιοσημείωτη ταινία για τη ζωή σε δικτατορικό καθεστώς χωρίς να προβάλλεις τα εγκλήματα αλλά τις συνέπειές τους, το να μην μιλάς απευθείας για τον τρόμο είναι πρόκληση και πρόβλημα που ο Suhaib Gasmelbari έχει λύσει πειστικά αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να μιλήσεις για «δέντρα».
Οι προβολές του Cine-Δράση πραγματοποιούνται στο Πάρκο «Μίκης Θεοδωράκης», (ΤΥΠΕΤ), Υμηττού 57, Βριλήσσια, κάθε Πέμπτη στις 9.00 το βράδυ.
Κινηματογραφική Λέσχη Βριλησσίων Cine-Δράση
* Τι συμβαίνει στο Σουδάν;
«...Σε μια χώρα μεγάλη σε έκταση και πολυπληθή, επίσημα διχοτομημένη από το 2011 μεταξύ Σουδάν (έκταση 15πλάσια της Ελλάδας, 48 εκατομμύρια κάτοικοι) και φιλοδυτικού-φιλοϊσραηλινού Νότιου Σουδάν (έκταση 5πλάσια της Ελλάδας, 12 εκατομμύρια κάτοικοι), αρχικά χάρη στις μηχανορραφίες των Βρετανών που την είχαν αποικία τους και υποδαύλισαν τις αντιθέσεις μεταξύ αραβικού-μουσουλμανικού Βορρά και αφρικανικού-χριστιανικού Νότου, κι έπειτα με εκμετάλλευση αυτών των αντιθέσεων κι από τους τρεις Μεγάλους (ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία). Αξίζει να σημειωθεί και ο ρόλος του Ισραήλ, που ήταν η πρώτη χώρα με την οποία συνήψε σχέσεις το Νότιο Σουδάν μετά την απόσχισή του.
Σε μια χώρα διαχρονικά αιματοκυλισμένη. Αν περιοριστούμε στα πιο εξοντωτικά «επεισόδια», μετράμε: 1 εκατομμύριο νεκρούς στον Α΄ Σουδανικό Εμφύλιο (1955-1972), πάνω από 2 εκατομμύρια νεκρούς στον Β΄ Σουδανικό Εμφύλιο (1983-2005), 100.000 νεκρούς στη σύρραξη του Νταρφούρ (2003-2017), 400.000 νεκρούς στον Νοτιοσουδανικό Εμφύλιο (2013-2020), συν εκατομμύρια πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες και εσωτερικά εκτοπισμένους. Σε μια χώρα θεωρητικά ζάπλουτη λόγω μεγάλων κοιτασμάτων πετρελαίου, χρυσού και άλλων πρώτων υλών, αλλά πρακτικά πάμπτωχη και κατεστραμμένη...
Σε αυτή λοιπόν τη χώρα αρπάζονται σήμερα οι δύο βασικές φράξιες της στρατιωτικής χούντας που επανήλθε και επίσημα στην εξουσία πριν 2 χρόνια, πνίγοντας για μια ακόμη φορά στο αίμα ένα γενναίο λαϊκό κίνημα με βαθιές ιστορικές ρίζες, που επί δεκαετίες αγωνίζεται για τις λαϊκές ελευθερίες και για την πραγματική ανεξαρτησία του Σουδάν. Στο προοδευτικό αυτό ρεύμα παίζει σημαντικό ρόλο το κομμουνιστικό κίνημα (μάλλον εξαιρετική περίπτωση σε σχέση με την πλειοψηφία των αφρικανικών χωρών) και μια σειρά κοινωνικές οργανώσεις είτε «παλιού» τύπου (όπως η Σοσιαλιστική Ένωση Γιατρών, η Ένωση Γυναικών κ.ά.) είτε νέου –με σημαντικότερες τις περίπου 5.000 Επιτροπές Αντίστασης. Οι τελευταίες είναι μετωπικά σχήματα με χαλαρή οργάνωση και στοιχειώδη συντονισμό, που έχουν συγκροτηθεί με πρωτοβουλία αριστερών και δημοκρατών σε όλες τις πόλεις και στα περισσότερα χωριά της χώρας και πρωτοστατούν εδώ και χρόνια στις λαϊκές αντιδικτατορικές κινητοποιήσεις.
Το προοδευτικό ρεύμα, που στις πιο κρίσιμες στιγμές των δημοκρατικών εξεγέρσεων κινητοποιεί εκατοντάδες χιλιάδες ή ενίοτε και εκατομμύρια Σουδανών (με πλειοψηφική συμμετοχή των νέων και των γυναικών), αυτή τη στιγμή βρίσκεται πιεσμένο μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων στρατιωτικών φραξιών – με επιπρόσθετο εμπόδιο τις όλο και πιο ανοιχτές απόπειρες «διεθνών παραγόντων» να καθορίσουν τις πολιτικές εξελίξεις για να διασφαλίσουν τη συνέχιση της λεηλασίας της χώρας. Σε αυτούς τους παράγοντες, με προεξάρχουσες τις ΗΠΑ (που βρήκαν ευκαιρία να μπουν σφήνα στην κινεζική και ρωσική διείσδυση στο Σουδάν), πρέπει να χρεωθεί η συμφωνία του περασμένου Δεκεμβρίου μεταξύ της –τότε ενιαίας ακόμη– στρατιωτικής χούντας και τμήματος του κατεστημένου πολιτικού κόσμου, περιλαμβανομένων των ισλαμιστών που υποστήριζαν τον προηγούμενο δικτάτορα Αλ-Μπασίρ (1989-2019), για «σταδιακή μετάβαση προς τη δημοκρατία».
(Από άρθρο του Ερρίκου Φινάλη στον «Δρόμο», Η Σκύλλα και η Χάρυβδη ματώνουν πάλι το Σουδάν, 27 Απριλίου 2023).
.jpg)