ΤΟ ΤΑΚΤ ΤΗΣ ΚΡΙΣΕΩΣ

Του Δημήτρη Μπάκα

                                

 Ο γνωστικός χώρος της ανθρώπινης προσωπικότητας  είναι εκείνος που διψά να γεμίσει από  την αλήθεια. Είναι το μέρος της ψυχής του ανθρώπου που προκαλεί την όρεξη για μάθηση. Είναι  η ιδιότητα που διακρίνει ουσιαστικά τον άνθρωπο ως κατηγορία έμβιου όντος. Λέμε ουσιαστικά γιατί και τα άλλα έμβια όντα έχουν ένα έμφυτο βαθμό γνωστικής ικανότητος. Φαίνεται ότι όμως είναι «μηχανικός». Δεν υπάρχει, ίσως, η έννοια του «γιατί». Δεν υπάρχει η λογική επεξεργασία των παραστάσεων και των εμπειριών.

 Στον άνθρωπο έχουμε το περίφημο δώρο του Λόγου. Είναι εκείνο το στοιχείο που η ανάπτυξή του επιτρέπει να αποκτήσει μια κριτική δύναμη. Την πρώτη φάση μιας «μηχανικής αντανάκλασης» του εγκεφάλου στα ερεθίσματα, που λαμβάνει από το περιβάλλον μέσω των αισθητηρίων οργάνων έχουν όλα τα έμβια όντα. Η περαιτέρω, όμως «λογική επεξεργασία» είναι προνόμιο του ανθρώπου. Είναι η περιοχή της συνείδησης, της σκέψεως, του Λόγου, του cogito. Είναι  η ικανότητα που καθιστά τον άνθρωπο έλλογο ον [homo sapiens]. Είναι το όριο της μεγάλης  μετάλλαξης. Της απόκτησης πνευματικής υπόστασης με νοημοσύνη[λογική, IQ], με συναισθηματική νοημοσύνη, με πνευματική, κοινωνική νοημοσύνη κλπ. Με αυτή την ικανότητα ο άνθρωπος σκέπτεται, αμφιβάλλει, απορρίπτει, εγκρίνει, βούλεται κττ].

Και φυσικά ο λόγος είναι ικανότητα όλων των ανθρώπων, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν την ίδια[ σε ποιότητα] ικανότητα. Ίσως να έχουμε όλοι τις προϋποθέσεις να αναπτύξουμε την κριτική ικανότητα, αλλά την αναπτύσσουμε ανάλογα με τις ιδιομορφίες μας τις κληρονομικές, τις κοινωνικές, τις εμπειρίες, αλλά προπαντός με την προσπάθεια που καταβάλλουμε. Και βεβαίως υπάρχουν πάμπολλες  ποικιλίες νοημοσύνης, περίπου όσοι και οι άνθρωποι που υπήρξαν ή και θα υπάρξουν ακόμη  και φυσικά και όσων ήδη υπάρχουν. 

Προφανώς με τα δεδομένα τα επιστημονικά δεν έχει να κάνει η ποιότητα της νοημοσύνης ούτε με το χρώμα του δέρματος, ούτε με το σωματικό μέγεθος , ούτε ακόμη με τη γλώσσα. Αλλά έχει να κάνει με τις βιολογικές συνθέσεις τού είναι του καθενός μας. Στη συνέχεια όμως μεταβάλλονται ανάλογα των συνθηκών του περιβάλλοντος και των προϋποθέσεων καλών ή κακών ,που εξασφαλίζονται. Χωρίς αυτό βέβαια να είναι απόλυτο και κανόνας. Μόνον αναλογικά ισχύει ότι οι καλύτερες συνθήκες περιβάλλοντος [ οικογενειακού, κοινωνικού, τοπικού κλπ], δημιουργούν  περισσότερες πιθανότητες για καλύτερη εξέλιξη. Έχουν όμως παρατηρηθεί και περιπτώσεις , ουκ ολίγες , εκφυλισμού από γενεά σε γενεά, παρά τις καλές προϋποθέσεις. Αυτή είναι και ένα συμπέρασμα που εξάγεται   από τις παρατηρήσεις στη Φύση.[ θα υπήρχαν μόνο λιοντάρια  και όχι και αλεπούδες και ζαρκάδια].

Σαν πρώτο συμπέρασμα πολύ γενικό είναι ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δυνατότητα να αναπτύξουν κάποιο βαθμό κριτικής ικανότητας. Άρα μπορούν να συλλέγουν πληροφορίες με  τα αισθητήρια όργανά τους , να τα εναποθηκεύουν στη μνήμη του εγκεφάλου τους, να τις επεξεργάζονται με τον Λόγο τους, να βγάζουν κάποια συμπεράσματα. Να θεωρούν ότι τα συμπεράσματα είναι ασφαλή. Να τα πιστεύουν. Να αναπτύσσουν τη βουλητική τους δύναμη και να ενεργούν [πράττουν] ανάλογα. Φαίνεται ότι υπάρχει μια «λογική»  σειρά ενεργειών. Στην ουσία, όμως, λαμβάνει χώρα μια πολύπλοκη διαδικασία , με συμμετοχή , άλλοτε συνειδητή και άλλοτε μη συνειδητή, κατά την οποία ολόκληρο το είναι του ανθρώπου συμπράττει, συλλειτουργεί και συν-δημιουργεί κάτι καινούργιο πνευματικό αποτέλεσμα.

 Κατά κανόνα, τελικά, το χρωματίζουμε σαν νοητικό ή συναισθηματικό ή ηθικό, θρησκευτικό και λοιπά, ανάλογα με το ποιος χώρος συνεισφέρει περισσότερη απόχρωση. Αλλά στην πραγματικότητα όλο το πνευματικό γίγνεσθαι του ανθρώπου έχει επενεργήσει με τη δική του, συνειδητή ή όχι παρέμβαση. 

Αν στο σημείο αυτό θέλαμε να εισχωρήσουμε πιο λίγο πιο βαθιά σε κάποιες λεπτομέρειες της όλης διαδικασίας θα βλέπαμε, ότι το σύνολο συντίθεται με μικρότερες, όχι ασήμαντες ,όμως λεπτομέρειες και πάλι το όλο αποτέλεσμα αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου τμήματος κοκ.  Δηλαδή κάθε φορά ό,τι εξετάζουμε είναι μέρος ενός μεγαλύτερου θέματος και εκείνο, που εξετάζουμε  συνίσταται από άλλα μικρότερα μεγέθη  περίπου εξίσου σημαντικά για την τελική κρίση.

 Και στην κρίση μας για μια λογική απόφανση, λοιπόν, συμβαίνει ό,τι συμβαίνει και στο φυσικό περιβάλλον και μάλιστα μπαίνει και ένα καινούργιο πρόσθετο, αλλά και πολύ βασικό στοιχείο, η ελευθερία του ατόμου, που προστίθεται στην «ανάγκη» ,που κυριαρχεί στη Φύση. Αυτό σημαίνει ότι τις πιο πολλές φορές εμείς καθοδηγούμε το νου μας προς την επιθυμητή λύση και βάζουμε απόλυτο «κριτή» τον Λόγο.

Αφήνουμε ότι και η έννοια Λόγος έχει αντίστοιχο ποικίλο νόημα. Από την απλή λογική διατύπωση «όταν στο Α προσθέσω το Β τότε θα πάρω το Γ» μέχρι την επιλογή που απαιτείται να ληφθεί μέσα σε ένα πλήθος περιπτώσεων σε μια πολυεπίπεδη , πολύπλοκη , πολυκεντρική και ταχύτατης εξέλιξης καταστάσεως.  Είναι πλέον αποδεχτό ότι καμία διατύπωση, όσο ακριβής και αν είναι,  δεν είναι δυνατόν να συμπεριλάβει το «όλον». Κάτι απομένει  απέξω, που μπορεί να είναι και πολύ σημαντικό!  Αλλά και αυτό, που εμείς θεωρούμε λογικά ενιαίο σύνολο αποτελείται από επιμέρους στοιχεία, που είναι δυνατόν να μη είναι «αρμονικά» υποσύνολά του. Έτσι ουσιαστικά τα λογικά βήματά μας είναι προσεγγιστικά. 

Φυσικά όσο πιο απλό θέμα αντιμετωπίζουμε τόσο πιο σωστή προσέγγιση κάνουμε που τελικά μας δημιουργεί την εικόνα της βεβαιότητας. Τα θέματα, όμως, στο περιβάλλον μας δεν είναι απλά, είναι σύνθετα και μάλιστα γίνονται συνεχώς πιο σύνθετα με προστιθέμενες νέες γνώσεις και πληροφορίες. Άρα, προστίθεται ανάγκη νέας προσαύξησης της κριτικής ικανότητας, κοκ. Έτσι προχωράει η γνωστική ικανότητα στο άπειρο. 

Από την άλλη μεριά η ανθρώπινη ψυχή «αντιλαμβάνεται» ολοκληρωμένες ενότητες. Δεν μπορεί να είναι αίολη  και με ερωτηματικά. Επιζητεί «πακέτα εύληπτα» για να ικανοποιηθεί. Θέλει οριστικές λύσεις. Απαιτεί απτά αποτελέσματα, τα οποία μάλιστα να είναι και στα μέτρα της και τις πιο πολλές φορές και σύμφωνα με τις επιθυμίες της. Συνήθως δε διαθέτει την υπομονή για μια πιο ξέμακρη ανάπτυξη που να έχει μια σχετικά πιο ολοκληρωμένη εικόνα. Να από πού προέρχεται η  ανάγκη για διατύπωση «ρητών», «γνωμικών», αποφθεγμάτων, αλλά και η χρήση συμβόλων, μύθων, παραδειγμάτων, επικεφαλίδων, συνθημάτων και τόσων άλλων τεχνασμάτων για να μεταφέρονται απόψεις συμπυκνωμένες και σύντομο χρόνο και τρόπο. Απαιτείται η ανάγκη συμπύκνωσης των νοημάτων για να «μπαίνουν» πιο εύκολα στη ψυχή μας. 

Εδώ όμως προκύπτει η άλλη μεγάλη ανάγκη να είμαστε σε θέση να προβαίνουμε στη συμπύκνωση, χωρίς να αλλοιωθεί το ουσιαστικό νόημα. Συνήθως η απλοποιήσεις αφήνουν πράγματα έξω που είναι ουσιαστικά, είτε από αδεξιότητα είτε από σκοπιμότητα, ενίοτε. Από εδώ προκύπτει και η μεγάλη ποικιλία πολλών «ορθών» απόψεων. Από εδώ φαίνεται προέκυψε η ανάγκη να υπάρξει η «διαρχία» του Ορθού Λόγου. Δηλαδή ο Αντικειμενικός Θεϊκός Ορθός Λόγος και ο Ανθρώπινος Ορθός Λόγος. Ο πρώτος είναι μόνιμος σταθερός και αμετάβλητος. Είναι απόλυτος δίκαιος και αδέκαστος. Προς αυτόν τον Λόγο προσβλέπει ο άνθρωπος με τη νόησή του ,αλλά φαίνεται ότι η προσπάθεια , όπως άλλωστε και πάρα πολλές άλλες προσπάθειες του ανθρώπου είναι απλά διακαής πόθος. Πόθος τέτοιος είναι και  το απόλυτο κάλλος και το απόλυτο αγαθό. Ο άνθρωπος είναι πεπερασμένο ον και δεν μπορεί να φτάσει στο άπειρο ποτέ.

 Απομένει ο άλλος Λόγος, ο ανθρώπινος. Και εκείνος όμως είναι ελλιπής. Είναι θρυμματισμένος, είναι εν πολλοίς υποκειμενικός. Με την πρόοδο μάλιστα  γίνεται πιο ασαφής, γιατί απλούστατα προστίθενται καθημερινά πιο πολλές πληροφορίες , απόπου προκύπτουν πιο πολλές γνώσεις , αλλά και πιο πολλές επιθυμίες και πιο πολλές απόψεις. Έτσι από τον ορθολογισμό [ορθή χρήση του λόγου] πολύ εύκολα φθάνουμε στον ανορθολογισμό. Τα όρια είναι δυστυχώς συγκεχυμένα. Τις πιο πολλές μπορεί να είναι και καλόβουλα συγκεχυμένα , χωρίς να αποκλείεται και η κακόβουλη παρουσίαση.

Άρα ,το άτομο σήμερα βρίσκεται, όπως πάντοτε σχεδόν στο σταυροδρόμι της επιλογής του ορθού από το λανθασμένο. Στη φάση της σωστής επιλογής. Στο καθημερινό πρόβλημα στο τι να πιστέψει ως αλήθεια και τι να θεωρήσει ως ψέμα. Ας έρθουμε για λίγο στη φρικτή καθημερινότητα!

 Αλλά, πριν ασχοληθούμε με την σημερινή κατάσταση θα θέλαμε να τονίσουμε κάτι που συντρέχει δυστυχώς συγκαλυμμένα και δεν είναι απόλυτα φανερό. Το θέμα της αλλοίωσης  του χαρακτήρα πολλών καταστάσεων και φορέων. Είναι πραγματικό και αληθές και ωραίο να ενεργεί κάποιος οργανισμός μέσα στα φυσιολογικά του όρια και τις δυνατότητές του. Ένα πρόβατο είναι μέσα στη φύση του να τρώει χόρτο να παράγει γάλα και μαλλί και να μας «δίνει» το κρέας του. Αλλά ο σκύλος μας παρέχει κάτι άλλο, πχ την ασφάλεια με το γαύγισμά του και με τη δαγκωνιά του. Αν αντιστρέψουμε τους όρους και τις απαιτήσεις φανταστείτε το τι θα παίρναμε. Αυτό το φαινόμενο που μας φαίνεται κραυγαλέο δυστυχώς συμβαίνει σε άπειρους τομείς και δεν το αντιλαμβανόμαστε. Φθάσαμε μάλιστα πολύ σοφά να λέει ο λαός τη φράση « βάλαμε  το λύκο να φυλάει τα πρόβατα». Μάλιστα, όταν κάτι ξεφεύγει από τη φυσιολογική του κατάσταση τότε προκαλεί διαφορετικό έργο. 

 Ο άνθρωπος με τη υψηλή νοημοσύνη του και την ανάπτυξή της δυστυχώς απομακρύνεται σοβαρά από τη «φυσική» του κατάσταση. Η εφευρετικότητα οι επινοήσεις του και τα σπουδαία φυσικά του προσόντα τον φέρνουν σε επίπεδα μακριά από την αρχική του φύση.  Ενώ δεν έχει τα προσόντα που έχουν άλλα όντα της φύσεως κατόρθωσε να τα υποτάξει, γιατί έχει το Λόγο, που δεν έχουν εκείνα. Δεν τρέχει όπως το ελάφι αλλά έφτιαξε το αυτοκίνητο και τρέχει περισσότερο από ότι το ελάφι. Δεν έχει φτερά να πετάξει στους ουρανούς εντούτοις έφτιαξε το αεροπλάνο και κατέκτησε τους ουρανούς. Δεν έχει το μάτι του αετού να βλέπει μακριά εντούτοις έφτιαξε τα τηλεσκόπια και «βλέπει» χιλιάδες έτη φωτός μακριά. Ατέλειωτα είναι τα επιτεύγματα του ανθρώπινου μυαλού. 

Αλλά υπάρχουν και οι συνέπειες . Χρησιμοποιεί το μυαλό του και για τις «ζαβολιές» του. Είναι αχόρταγος. Θέλει τα πάντα. Θέλει να γίνει αυτό που δεν είναι και είναι μόνον οι θεοί που έπλασε. Να γίνει αθάνατος! Εν πολλοίς το αντιλαμβάνεται ότι δεν πρόκειται να το κατορθώσει στην ουσία ποτέ. Εντούτοις θέλει τα πάντα να γίνουν, όπως εκείνος το θέλει στη σύντομη ζωή του. Γι’ αυτό «βιάζει» τη φύση του. Αλλάζει σκοπούς και βάζει τα χαρακτηριστικά που τον ευνοούν . Όλα αυτά τα απέδωσε στην πιο ενεργή και παραγωγική διαδικασία που την είπε τέχνη. Τέχνη σημαίνει τίκτω κάτι που δεν υπάρχει. Από τη μια πλευρά  του «νομίσματος» είναι η τέχνη ευλογία , αλλά από την άλλη είναι η τέχνη κατάρα. Πάνε  δυστυχώς μαζί. Η διαφορά είναι ότι προστίθεται κάθε φορά κάτι που δεν είναι φυσιολογικό. 

Και εδώ στην πληροφορία και τη γνώση προστέθηκε το εμπορικό κέρδος και έγιναν: η Αγωγή έγινε παραγωγή. Η πληροφορία έγινε παραπληροφόρηση και η παιδεία παραπαιδεία, όπως και η μόρφωση παραμόρφωση. 

Δυστυχώς ό,τι σερβίρεται πρέπει να είναι εμπορεύσιμο όχι αληθές . Δεν πειράζει αν είναι ψευδές αρκεί να εντυπωσιάζει. 

Από τα ολίγα παραδείγματα αποδεικνύεται σε ποιο λεπτότατο σημείο πρέπει να βρεθεί η νόησή μας για να οριστικοποιήσει  την Αλήθεια, που πρέπει να γίνει αποδεχτεί! 

Απλά κάθε φορά το εγγίζει( γι’ αυτό λέμε τακτ) και συνήθως δε το συλλαμβάνει πλήρως!

                                                                                    Δημήτρης Μπάκας

                                                                                  17 Μαΐου  2024