Μετάβαση από τον Βωβό στον Ομιλούντα Κινηματογράφο

1η Συνάντηση Σεμιναρίου  «Σινεμά και Μουσική»

Τρίτη   8 Οκτωβρίου 2024, 8:30μμ, ζωντανά και διαδικτυακά

Θέμα: «Μετάβαση από τον Βωβό στον Ομιλούντα Κινηματογράφο»

 Την Τρίτη 8 Οκτωβρίου στις 8:30΄μμ, θα γίνει η 1η συνάντηση του  σεμιναρίου «Σινεμά και Μουσική»  που οργανώνει το Cine Δράση. Το σεμινάριο πραγματοποιείται ζωντανά στο στέκι της ΔΡΑΣΗΣ (Πάρνηθος 21) και διαδικτυακά μέσω της πλατφόρμας zoom.  Στην πρώτη συνάντηση ξεκινάμε τη συζήτηση για τη σχέση μουσικής και σινεμά, βλέποντας και σχολιάζοντας αποσπάσματα από την πρώτη ομιλούσα ταινία στην ιστορία της 7ης τέχνης   «Ο Τραγουδιστής της Τζαζ» (The Jazz Singer, 1927)  του Alan Crosland.  Μέσω  αυτής διερευνούμε τον τρόπο  και τους λόγους μετάβασης από τον βωβό στον ομιλούντα κινηματογράφο. Εισηγητής και αυτού του 10ου κύκλου του σεμιναρίου είναι ο Παναγιώτης Δενδραμής. 

Η ταινία

Ο Τραγουδιστής της Τζαζ/ The Jazz Singer (1927)

ΗΠΑ. Μιούζικαλ, 1927. Διάρκεια: 88’. Σκηνοθεσία: Alan Crosland. Πρωταγωνιστούν: Al Jolson, Eugenie Besserer, May McAvoy, Otto Lederer, Richard Tucker, Robert Gordon, Warner Oland, Yossele Rosenblatt

Ο Jack Rabinowitz είναι γιος ενός Εβραίου υπεύθυνου της συναγωγής, του Cantor Rabinowitz, και της Sara Rabinowitz, οι οποίοι ζουν στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης. Από μικρή ηλικία φάνηκε η έφεσή του στη τζαζ μουσική και γι’ αυτό το μεγαλύτερο όνειρό του ήταν να γίνει τραγουδιστής του συγκεκριμένου είδους. Όμως η επιθυμία του έρχεται σε σύγκρουση με τις βλέψεις του πατέρα του ο οποίος επιθυμεί ο γιος του να τον διαδεχθεί ως πρωτοψάλτης στη συναγωγή. Αναπόφευκτα προκαλείται σύγκρουση πατέρα-γιου, ιδιαίτερα αφότου ο πατέρας ενημερώνεται ότι ο Jack ερμηνεύει τζαζ σε ένα μπαρ-καφέ. Tον χτυπάει για να τον συνετίσει και εκείνος φεύγει από το σπίτι. Αρκετά χρόνια μετά ο Jack έχει αλλάξει το όνομά του και έχει γίνει σημαντικός τραγουδιστής της τζαζ, χωρίς σπουδαία φήμη. Κάποτε του δίνεται η ευκαιρία να αποκαλύψει το ταλέντο του και τότε γνωρίζει την Mary Dale, χορεύτρια του μουσικού θεάτρου, η οποία θα ασκήσει επίδραση στην εξέλιξή του. Παρόλο που ο πατέρας του τον έχει απαρνηθεί, σε αντίθεση με τη γεμάτη κατανόηση μητέρα του, ο Jack προσπαθεί να τον προσεγγίσει, όμως δέχεται την απόρριψη για δεύτερη φορά. Λίγο καιρό αργότερα, ο πατέρας του είναι βαριά άρρωστος και ο Jack καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη μεγάλη του αγάπη, το τραγούδι  και στην οικογένεια και την πίστη του: την ημέρα της πρόβας για τη μεγάλη παράσταση του Μπρόντγουεϊ στην οποία συμμετέχει ως πρωταγωνιστής, του ζητείται να τραγουδήσει στη θέση του πατέρα του την προσευχή Κολ Νίντρε (Kol Nidre) για το Γιόμ Κιπούρ (Yom Kippur), μια από τις σημαντικότερες εβραϊκές γιορτές. Μετά από έντονη εσωτερική διαμάχη, ο Jack επιλέγει να παρευρεθεί στη συναγωγή, δίνοντας χαρά στον ετοιμοθάνατο πατέρα του, ο οποίος τον συγχωρεί και τον αποδέχεται. Τελικά, η επαγγελματική του πορεία ακολουθεί το δρόμο της και, έτσι, ο Jack γίνεται ένας σπουδαίος τραγουδιστής της τζαζ.

 Η ταινία κέρδισε τιμητικό βραβείο Όσκαρ για την προσθήκη ήχου και ομιλίας, καθώς ήταν η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους όπου ο συγχρονισμένος προφορικός λόγος αποτέλεσε μέρος της δραματικής δράσης. Σηματοδότησε την έναρξη της εποχής του ομιλούντος κινηματογράφου με την αξιοποίηση του συγχρονισμένου ήχου. Βασίστηκε στο   διήγημα του Samson Raphaelson «The Day of Atonement» («Η ημέρα της Εξιλέωσης») (1921), το οποίο το 1926 ανέβηκε ως θεατρικό έργο στη σκηνή του Broadway από τον ίδιο συγγραφέα.

( μετάβαση από τον Βωβό στον Ομιλούντα Κινηματογράφο

Ο κινηματογράφος αποτελεί οπτικοακουστικό θέαμα και περιλαμβάνει λόγο, εικόνα, ήχο και μουσική. Πρόκειται για στοιχεία τα οποία αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και ενισχύουν το τελικό αποτέλεσμα. Ειδικότερα, η κινηματογραφική μουσική προϋπήρξε του κινηματογραφικού λόγου. Στην περίπτωση του βωβού κινηματογράφου χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως συνοδεία των προβαλλόμενων εικόνων, ενώ στον ομιλούντα κινηματογράφο αποτέλεσε συστατικό στοιχείο της ταινίας. Τη σύγχρονη εποχή, όμως, η σύνθεση της μουσικής πολύ συχνά προορίζεται για να συνδυαστεί με εικόνα, και συγκεκριμένα με το τι έχει στο νου του ο σκηνοθέτης, και γι’ αυτό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του συνόλου. Η μουσική που χρησιμοποιείται στις κινηματογραφικές ταινίες και συνοδεύει τα οπτικά ερεθίσματα επιλέγεται συνήθως με συγκεκριμένα κριτήρια, καθώς μπορεί να είναι πολυσήμαντη και υποδηλωτική. Γι’ αυτό το λόγο παρατηρείται ότι συγκεκριμένα είδη μουσικής συσχετίζονται με συγκεκριμένα είδη ταινιών (π.χ. θρίλερ, κομεντί, περιπέτειες). Μέσω της μουσικής προβάλλονται οι ψυχολογικές καταστάσεις και τα συναισθήματα των ηρώων, μεταφέρονται μηνύματα που σχετίζονται με την υπόθεση και την εξέλιξη του έργου ή αποκαλύπτονται πληροφορίες που δεν γίνονται εμφανείς από τους διαλόγους . Οι μελωδικοί συνδυασμοί, η ξαφνική αλλαγή τονικότητας ή μουσικού μοτίβου, αλλά και η αρμονική μουσική ακολουθία επηρεάζουν σημαντικά τον συναισθηματικό κόσμο του θεατή. Ωστόσο, στη μουσική αντίληψη αυτό που παίζει ρόλο στην κινητοποίηση των συναισθημάτων είναι το νόημα και η συγκίνηση που προκαλούν τα μουσικά κομμάτια και όχι ο ρυθμός και η τονικότητά τους. Η μουσική του κινηματογράφου συμβάλλει στη διατήρηση μιας εικόνας ή ενός συναισθήματος στη μνήμη του θεατή, με έμμεσο συνήθως τρόπο. Τον οδηγεί, επίσης, στο να επεξεργαστεί και να ερμηνεύσει αυτό που προσλαμβάνει από την ταινία, συσχετίζοντάς το με δικές του εμπειρίες και οδηγώντας τον στην ταύτισή του με τους ήρωες και τις καταστάσεις τις οποίες αυτοί βιώνουν. Έτσι, επιτυγχάνεται η υποκειμενική βίωση της ιστορίας από τους θεατές. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα τα μουσικά θέματα αποτέλεσαν το σημείο αναφοράς των ταινιών, ξεπερνώντας τον ρόλο τους ως συνοδευτικά στοιχεία.

Από το 1927 η εταιρία Fox Corporation   πρωτοπόρησε στις αλλαγές  επειδή τόλμησε να παρουσιάσει τρέχοντα γεγονότα μέσω ηχητικών ταινιών, χρησιμοποιώντας τη δική της τεχνική, τη Movietone. Την ίδια περίοδο που η Fox ανακοίνωνε πως το επόμενο βήμα της ήταν η παραγωγή ηχητικών ταινιών μεγάλου μήκους με διαλόγους, η Warner Bros. παρουσίαζε στο κοινό την ταινία Ο τραγουδιστής της τζαζ η οποία και αποδείχθηκε καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη των κινηματογραφικών ταινιών, γιατί η παραγωγός εταιρεία, Warner Bros., αξιοποίησε την πρωτοποριακή για την εποχή τεχνολογία, τη Βίταφον, προκειμένου να καταγράψει ορισμένα από τα λόγια των ηθοποιών και όχι μόνο τα μουσικά κομμάτια που ακούγονται στην ταινία. Έτσι, αν και η συγκεκριμένη ταινία είναι κατά τα τρία τέταρτα βωβή, ωστόσο ήταν η πρώτη περίπτωση στην οποία υπάρχουν συγχρονισμένοι διάλογοι αν και μικρής έκτασης. Η ταινία σημείωσε εκπληκτική επιτυχία στο box office, λόγω των νέων τεχνικών χαρακτηριστικών της. Τα υπέρογκα χρηματικά ποσά που κέρδισαν οι παραγωγοί σε συνδυασμό με τη λογική του κέρδους που κυριαρχούσε στην Αμερική εκείνη την περίοδο, προκάλεσαν το ενδιαφέρον των μεγάλων κινηματογραφικών  στούντιο που στράφηκαν με μεγάλο ενδιαφέρον σε αυτό το είδος ταινιών, παρόλο που στην αρχή είχαν υποτιμήσει τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Μάλιστα, υπήρξαν εταιρείες παραγωγής οι οποίες τροποποίησαν ταινίες τις οποίες είχαν ήδη κυκλοφορήσει στο παρελθόν ως βωβές. Λόγω της ανωτέρω αλλαγής νοοτροπίας, ο ρόλος της μουσικής έγινε σπουδαιότερος, οδηγώντας όλο και περισσότερους μουσικοσυνθέτες να ασχοληθούν με τη σύνθεση μουσικής για κινηματογραφικές ταινίες.

 Ο τραγουδιστής της τζαζ άσκησε επιρροή στη μετατροπή του κινηματογράφου από βωβού σε ομιλούντα, όμως δεν ήταν η βασική αιτία αυτής της μετατροπής. Ούτε οι σχετικές ενέργειες των κινηματογραφικών εταιριών ήταν αυτές που οδήγησαν εδώ. Το κοινό ήταν αυτό που έφερε την αλλαγή, μέσω της αντίδρασής του στον νέο τρόπο ψυχαγωγίας. Αυτό ήταν που κατηύθυνε τους παραγωγούς να εφεύρουν πιο ελκυστικούς τρόπους προβολής των ταινιών και αυτό ήταν που οδήγησε τη συγκεκριμένη ταινία στην επιτυχία.

Το παραπάνω κείμενο βασίζεται στην πτυχιακή εργασία «Ο Τραγουδιστής της τζαζ: Η μετάβαση από τον βωβό στον ηχητικό κινηματογράφο» (Αθανάσιος Χ. Μπεσίρης, ΕΚΠΑ, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Μουσικών Σπουδών)